Månadsarki: januar 2015

Litterære verkemiddel, Skrivetips

Det vanskelege førsteinntrykket

Legg att eit innspel

I følgje forsking på området tek det om lag 90 sekund for oss å gjera oss opp ei meining om ein person me møter. Mykje av dette er sjølvsagt basert på utsjånaden. Er personen velstelt? Noko anna me legg merke til er røysta til vedkomande, og så registrerer me kva han eller ho seier for noko.

Noko uventa gjer inntrykk

Me legg særleg merke til dårleg oppførsel, eller uvanlege måtar å oppføra seg på. Me nyttar førsteinntrykket til å føreseia korleis personen vil oppføra seg seinare. Me tolkar vedkomande utifrå det me ser i byrjinga. Det tek lang tid å retta opp att slike inntrykk dersom dei er negative, for hjernen vår gjer koplingar som er ganske sterke.

Bilete av ei oppslega bok med ei hekla blonde liggjande over. Bilete av eit kort på ein hekleduk, på kortet står det: What if your fears and your dreams exist in the same place, would you still go there?
Kva skal til for å gjera eit godt førsteinntrykk?

Det kan vera lurt å gje det meir tid

Det hender eg tenkjer på dette sjølv. Kor avgjerande førsteinntrykket er. Det er jo ikkje alltid ein viser seg frå si beste side dersom ein har ein dårleg dag. Då vert ein kanskje «ho hysteriske kvinnfolket» eller «han sinte mannen» for alltid.

Personleg prøver eg å overtyda meg sjølv om å ikkje stola på førsteinntrykket, men det er sjølvsagt ikkje alltid eg er like god på akkurat det, og då let eg fordomane herja fritt.

Og om du var ei bok?

Kva skal ein då gjera om ein er ei bok? Korleis skal ein gjera eit såpass godt inntrykk at folk får lyst til å lesa deg? Innpakking er nok meir avgjerande enn ein skulle tru. Enkelte bøker vert rett og slett ikkje plukka opp fordi dei har eit kjedeleg eller lite tiltalande ytre. Du har kanskje lagt merke til at gamle bøker dukkar opp i ny klesdrakt innimellom? Særleg skjer dette i samband med filmatiseringar av bøker. Då kjem plutseleg boka ikledd eit bilete av ei eller anna profilert filmstjerne. Tilfeldig? Neppe.

Bilete av ei stor bok med ein stabel av gamle, mindre bøker oppå, ei hekleblonde heng ned.
Kva skal til for at du skal velja akkurat meg?

Flyplasstesten

Dersom det er snakk om ein roman, skal han helst kunna stå med glans på den såkalla «flyplasstesten». Kva snakkar me om då?

Tenk deg at du hastar gjennom flyplassen. Du veit du har ein del ventetid føre deg, så du tek deg ein kjapp tur innom bokhandelen for å sjå om du finn deg ei bok for å piffa opp ventetida litt. Du tek kanskje ein rask titt bakpå boka og ser kva som står der. Deretter tippar eg at du opnar boka på første sida, og det er her «flyplasstesten» kjem inn. Den første setninga i boka må vera såpass god at du vert fanga med ein gong. Ho må fengja deg slik at du vel å kjøpa akkurat den boka før du hastar vidare.

Såpass lyt til

Me kan sjå på eit par døme. Elizabeth Kostova si bok The Historian (Historikeren) frå 2005, opnar slik: «The story that follows is one that I never intended to commit to paper.» (På norsk ville me kanskje sagt «Historia som følgjer er ei eg aldri hadde planar om å skriva ned på papir.»)

Kunne du ha gått ifrå denne boka?

Kva med Lars Kepler sin roman Stalker frå 2014. Han byrjar slik: «Det var ikke før det første liket ble funnet at man tok filmen på alvor.»

Noko å tenkja på neste gong du byrjar på ei bok, eller neste gong du skal skriva ein tekst sjølv. Førsteinntrykket er avgjerande, også for ein skriven tekst.

Heilt til slutt

Takk for at du er innom bloggen min i dag! Eg vert kjempeglad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar til meg. Håpet er at du fann noko interessant, inspirerande eller nyttig i dagens innlegg!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Språk

Er det høfleg å ta seg ein tur på dass?

2 innspel

Eg er nok fasinert av språk for tida, førre innlegg handla om akronym, medan me i dette skal ta føre oss eufemismar.

Det vesle huset

Den artigaste eufemismen eg veit om er ordet «dass», som kjem frå det tyske uttrykket «das Häuschen», som på norsk tyder «det vesle huset». Det ordet me i dag altså reknar for å vera eit rimeleg ufint ord for toalett (også ein eufemisme) er altså ei forfina omskriving av det tyske uttrykket. På norsk kutta me like godt ut hovudordet og sa berre «dass» som i praksis tyder at me seier noko slikt som «det . . . et». Og likevel føler me at det er eit ord som det er litt for stygt å nytta . . . Fantastisk!

Bilete av ei dodør med nokre skilt på.
Kjært barn har mange namn . . .

Det hemmelege rommet

Me vel heller å nytta ordet toalett. Det kjem frå det franske ordet toilette, og alt er betre på fransk , eller? Det tyder visst noko slikt som «liten duk», og viser til duken på stellebordet.

Ordet klosett tyder «lite avlukke» og kjem frå det latinske ordet clausus, som tyder noko slikt som «attleten». Ordet do kjem frå det tyske ordet do-hussom, og kjem truleg frå det tyske verbet don, som tyder «å gjera».

I tidlegare tider kalla dei det visst for løyndarhus eller løyndom, og det trur eg er den vegen eg vil velja framover. Tenk kor mykje meir spennande det er å ha eit hemmeleg rom i huset, slik i staden for å kalla det for ein liten duk, eller det . . .et . . .

Attende til saka

Innlegget skulle eigentleg ikkje handla om det hemmelege rommet, men om formildande omskrivingar, nemleg eufemismar. Ordet kjem frå det greske euphemos, som tyder noko slikt som «lukkebringande tale».

Grunnen til at me treng desse omskrivingane er nok at menneske alltid har vore redde for at det skal gå «troll i ord». Me er redde for at dersom me til dømes nyttar ordet djevelen, kan me påkalla han, og at me kan unngå at han kjem ved å kalla han til dømes Mannen med ljåen. Me kan ufarleggjera ein ting eller ein situasjon ved bruk av ord.

Negative assosiasjonar

Noko anna som påverkar språkbruken og trongen til nye eufemismar er assosiasjonane me legg til eit ord. Ord som «neger» har for mange negative haldningar knytt til seg, til at det er sosialt akseptabelt å nytta det i daglegtale meir. Ordet stammar visst opprinneleg frå det latinske ordet niger, som tyder «svart», men måten menneske har nytta det på, gjer at det i dag er eit negativt lada ord.

Kva ord og språk ein nyttar er viktig, men eg trur kanskje det er endå meir viktig å jobba med haldningane våre. Ord i seg sjølve er ikkje farlege, men måten me nyttar dei på kan skapa farlege og sårande situasjonar.

Heilt til slutt

Eg meiner uansett at det er stas å ha eit hemmeleg rom i huset, kanskje eg skal gå endå lenger å kalla det «rommet-som-ikkje-kan-nemnast» eller noko slikt.

Takk for at du var innom bloggen min i dag! Kjempekoseleg! Eg vert utruleg glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, viss du sette pris på innlegget. Du kan også gjerne leggja att ein kommentar til meg!

 

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

 

Kjelder: Wikipedia og boka Språkmagi av Helene Uri

 

Språk

Kva har SIL og NATO til felles?

Legg att eit innspel

I bloggen i dag skal me sjå litt på språk og ord, og det kjennest naturleg å trekkja linjer mellom idrettslaget i Sogndal og Atlanterhavspakta.

Det er godt mogleg at det er mange fellestrekk dei imellom, men det me skal konsentrera oss om i dag er namna. Kva er likt når det gjeld namna på desse to organisasjonane?

Bilete av nakne lauvtre med julelys i, og ei glasrute med regndråpar på.
I januar er julepynten på veg ut, og trea kan snart ikkje smykka seg med lysa sine meir.

Sentrale førebokstavar

Dei er begge sette saman av førebokstavane til andre ord. SIL står for Sogndal Idrettslag, medan NATO står for North Atlantic Treaty Organisation. Denne typen ord vert kalla for akronym.

Akronym og førebokstavord

Sjølve ordet akronym er samansett av dei greske orda akros (øvst, ytst) og onoma (namn). For at eit ord skal kunna kvalifisera som eit akronym, er det ikkje nok at det er eit initialord, samansett av førebokstavane til andre ord. For å vera eit akronym, må ordet også kunna uttalast som eit ord. Difor er til dømes HIV (humant immunsviktvirus) og EFTA (European Free Trade Assosiation) akronym, medan UiO (Universitetet i Oslo) ikkje er det. HSF (og UiO) er det me kan kalla for førebokstavord, men det hender at Høgskulen i Sogn og Fjordane også nyttar forkortinga HiSF, som faktisk kan nyttast som eit akronym, sidan i-en gjer at det kan uttalast som eit ord, ikkje berre bokstavar.

Bilete av vinterlandskap og ein fjord i vinterskrud.
Vinter

Prøv sjølv

Om du har lyst, kan du leika litt med dette sjølv, kan du laga dine eigne akronym. Kva står KLIKK for t.d.? Klubblag innan krabbekoking? Prøv sjølv – du kan heilt sikkert finna på noko meir høveleg. Det er ei artig og kreativ øving.

Heilt til slutt

Takk for at du er innom bloggen min i dag. Veldig stas! Eg vert utruleg glad om du tek deg tid til å trykkja på like- eller deleknappen under viss du likte innlegget, vart inspirert eller lærte noko nytt. Det er også strålande om du legg att ein kommentar. Kanskje du har nokre andre akronym du anten har laga sjølv, eller som du meiner fortener litt opphausing.

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

 

(Kjelder framandordbok, Wikipedia)