Månadsarki: juni 2014

Kommunikasjon

Kor fordomsfull er du?

Legg att eit innspel

Dagens innlegg handlar om kommunikasjon. Det tok litt tid å skriva dette innlegget, me skal nemleg sjå litt på fordomane mine, og det er ikkje alltid like moro. Me skal sjå på kva som gjer at me oppfattar nokon som truverdige innan ulike tema, og korleis måten folk står fram på påverkar korleis me oppfattar det dei seier eller skriv.

Bilete av jordbær og blåbær, og eit bilete av ei hengekøye på ei øy.
Det er lov å kosa seg litt om sommaren.

Vatning og dramatikk

«Eg håpar du har tenkt å bruka den vasskanna òg!» Eg kvekk til av den hissige, høge røysta og snur meg. Det er seint på kvelden ein godvêrsdag og eg er på kyrkjegarden for å vatna blomane på familiegravene. Eg har alltid god tid når eg gjer dette og ruslar som regel rundt og steller litt med blomane. Denne gongen trefte eg ein kjenning ved krana der ein fyller på kannene. Han var nettopp ferdig å vatna og gav vasskanna vidare til meg. Me vert ståande i kanskje ti minutt og snakka, medan andre «vatnarar» ruslar rundt oss og fyller på kanner.

Den skarpe røysta tilhøyrer ei ganske stor dame med eit sint uttrykk i andletet. Bak ho går ei lita flis av ein mann med armane i kross og skuler på meg. Eg ler litt usikkert og avvæpnande og seier at «Jau … det er no liksom planen…» «Ja, det håpar eg verkeleg!», svarar dama surt, medan ho slenger frå seg ei vasskanne attmed krana.

«Trong du …» Eg kjem ikkje lenger før dama held fram «Det går an å tenkja på andre! Ikkje berre stå og halda på ei kanne slik – det kan vera andre som treng ho! Det går an å visa omsyn!» Mannen skuler om mogleg endå meir intenst på meg og nikkar samd.

Fordomsfull? Eg?

Eg ser jo poenget til dama. Det var kanskje egoistisk av meg å halda på vasskanna medan eg slo av ein prat med ein kjenning. Eg må innrømma at eg ikkje tenkte på det i det heile, eg la ikkje merke til nokon som mangla kanne og eg plar ha så god tid sjølv at eg ikkje tenkjer slik.

Men trur du at den første reaksjonen min var å seia meg samd? På ingen måte – eg hadde meir lyst til å svara noko usakleg og frekt som «Fysj, kor brune sko du har!» (Eg hadde eigentleg ingenting å utsetja på mennesket, men hadde forferdeleg lyst til å seia noko stygt…) Heldigvis sa eg ikkje det, eg mumla halvhøgt medan dei hasta vidare at «Det går an å spørja i staden for å koma med slengkommentarar i etterkant.» (Noko som i og for seg er meir enn uhøfleg nok).

Så kva er det som gjer at eg ikkje ynskjer å ta til meg lærdom frå denne dama i denne situasjonen? Argumentet hennar er vel tydeleg nok?

Retorikk

For å finna svaret på dette, må me sjå på taleteknikk, nærare bestemt retorikken. Retorikken kan kort definerast som kunsten å tala for å overtyda. Retorikken kan overførast både til skriftlege tekstar og dagleglivet, som i historia ovanfor. Kva var det som skurra for meg då dama prøvde å overtyda meg om at eg var egoistisk og lite omtenksam? Eg trur det har med etos å gjera.

Etos er noko som vert skapt mellom talar og tilhøyrar. Dersom talaren har høg etos, har han stor evne til å overtyda tilhøyraren berre i kraft av å vera den personen han eller ho er. Talaren er med andre ord truverdig (eit døme på ein person med høg etos er Oprah Winfrey – ho kan overtyda tilhøyrarane sine om det meste).

Etos og korleis det fungerer

Eigenskapane som skal til for at du skal ha høg etos, kan, i følgje Aristoteles (igjen), delast inn i velvilje (evnoia), dygd/moralsk kvalitet (arete) og sunn fornuft (fronesis). Velvilje handlar om at du verkar til å vera ein person som vil medmenneska dine godt. Du står fram som ein triveleg og grei person. Dygd handlar om at tilhøyraren oppfattar deg som ein moralsk god person. Sunn fornuft seier seg vel eigentleg sjølv, du vert oppfatta som ein fornuftig og intelligent person.

Er etos noko du som talar skaper heilt på eiga hand? Nei, absolutt ikkje. Etos vert skapt i lag med den som høyrer på deg eller les det du har skrive. Det kjem an på kva kulturell bakgrunn og fordomar tilhøyraren har med seg.

Kor truverdig du verkar, endrar seg også frå situasjon til situasjon. Statsministaren kan ha høg etos når det er snakk om politikk, men når det kjem til t.d. sauehald, vil ikkje det at ho er statsministar gjera ho truverdig.

Jau, litt fordomsfull

Så om me vender attende til opplevinga mi på kyrkjegarden, kan me slå fast at eg ikkje oppfatta at dama med vasskanna hadde særleg høg etos.

Dersom bodskapen du prøver å få fram, er at ein person bør vera meir omtenksam og ta meir omsyn til andre, bør du sjølv stå fram som ein omtenksam og grei person.

Då hadde nok reaksjonen min vore annleis, og fordomane mine hadde ikkje fått herja fritt. Eg oppfatta ho ikkje som eit omtenksamt menneske, men kan ikkje sikkert seia at ho ikkje er det.

Hadde bakgrunnen min vore annleis, hadde eg også vore stressa og hatt dårleg tid då eg skulle vatna, hadde eg nok også oppfatta dama annleis.

Noko å tenkja på

Etos er altså noko du bør tenkja på både når du er avsendar (snakkar eller skriv) og når du er mottakar. Bør du skilja sak og person? Er du meir fordomsfull enn du treng vera? Vert du oppfatta slik du ynskjer i denne situasjonen?

Dette vart ein lang tekst, så eg set stor pris på at du framleis er med meg! Dersom du likar teksten, er det fint om du trykkjer på like- eller dele-knappen under, eller skriv ein kommentar. Elles ynskjer eg deg nokre strålande sommardagar fram til neste gong me møtest!

Klem,

Rønnaug

Skrivetips

3 tips som garantert vil gjera skriving enklare – del 3

Legg att eit innspel

Dette er innlegg nummer tre av tre om korleis ein legg eit godt fundament for å skriva ein kva som helst slags type tekst. Dersom du ikkje har lese dei andre innlegga, kan det vera lurt å sjå på dei først, du finn det første her og det andre her.

Tre bøker av Steven Pressfield (Do the Work, The War of Art og Turning Pro. Ei humle. Krussedullar i ei kladdebok.
Har teke med eit bilete av dei inspirerande bøkene til Steven Pressfield, ei humle som kom på besøk og eit døme på korleis mine kladdebøker ser ut…

No har du både hatt ei idémyldring for å få idear, og du har snevra inn temaet og fått ei meining om kva du ynskjer å fokusera på. Du har rangert viktige og mindre viktige ord og tankar. Det du ikkje har vore innom enno, men som syner seg å vera veldig viktig når ein skriv ein tekst (eller held ein tale), er strukturen.

Korleis skal du byggja opp teksten? Som me har snakka om tidlegare, handlar det å laga ein disposisjon om kva du skal putta inn kvar, og steg nummer tre handlar om akkurat dette.

Dagens tips

Det tredje og siste tipset mitt er å dela teksten inn i ei byrjing, ein midte og ein slutt. Det høyrest kanskje enkelt ut, men eg har faktisk teke dette frå Aristoteles (Poetikken). Rett nok snakka vel han om greske tragediar, men det bryr ikkje me oss om. Er det godt noko for Aristoteles, er det godt nok for oss.

Sjølv om det verkar logisk å dela teksten inn i ei byrjing, ein midte og ein slutt, så er det ofte dette punktet ein står fast på. Kva skal ein putta inn kvar? Kva skal koma først osv. Svaret på dette kjem an på kva type tekst (sjanger) du skriv. Dei fleste sjangrane har ganske faste reglar for kva som skal inn kvar, og då er det berre for deg å fylla inn.

Korleis gjer ein det, eigentleg?

Reint praktisk kan du finna deg eit blankt ark, dela det inn i dei tre punkta og så fylla inn det som skal inn under kvart og vips så har du ei oppskrift for korleis teksten skal vera. Då er det berre å setja i gong å skriva. Noko som kan vera lurt å tenkja på når du skal laga disposisjonen er at midten alltid skal vera den lengste delen, så han treng mest plass på arket.

Pass på

Elles skal du passa på at disposisjonen ikkje vert for lang, då hemmar han berre resten av skrivinga. I følgje Steven Pressfield, som har skrive nokre veldig gode bøker om skriving og det å utsetja ting, skal ein disposisjon for ein roman dekkja ca. eit A4-ark (litt større enn det). Det gjev deg ein idé om kor detaljert disposisjonen skal vera. Han skal vera eit utgangspunkt for teksten, eit hjelpemiddel.

Heilt til slutt

Dette er det siste og avsluttande innlegget om korleis ein lagar ein disposisjon. Eg håpar dette er til nytte for deg og at du finn det enklare å skriva tekstar dersom du nyttar tipsa mine. Det hender rett som det er at eg slurvar med disposisjonen sjølv når eg skal skriva noko. Som regel endar eg opp på same måten som på ungdomsskulen. Eg skriv fleire variantar og endar opp med å gjera mykje meir arbeid enn om eg hadde byrja med disposisjonen frå starten av.

Dersom du likar innlegget er det fint om du trykkjer på like- eller dele-knappen, eller skriv ein kommentar under. Lukka til med disposisjon og skriving!

 

Klem,

Rønnaug

 

Kommunikasjon, Skrivetips

3 tips som garantert vil gjera skriving enklare – del 2

Legg att eit innspel

Dette er innlegg nummer to av tre om korleis ein lagar ein god disposisjon, noko som vil gjera sjølve skrivearbeidet til ei enklare sak. Dersom du ikkje har lese det første innlegget, kan det vera lurt å lesa gjennom det først – du finn det her.

Utsikt frå Nuken med eit gamalt skilt og bilete av ein regnboge på same turen.
Dagens bilete er inspirert av dagens tur på Nuken. Dette vart teke ein haust for eit par år sidan. Vakker regnboge og dei gamle, fotogene, men heilt uleselege skilta.

Me held fram der me avslutta sist. Når du no er ferdig med idémyldringa, har du laga deg eit godt grunnlag for det vidare arbeidet. Du har fått eit oversyn over kva du kan om emnet, du har sikkert fått ein peikepinn på kva du må undersøkja litt nærare. Kvar du treng å sjekka fakta, rett og slett.

Eit kritisk blikk

No skal du sjå på orda du har skrive ned med eit litt meir kritisk blikk. Kva kjenneteiknar orda, setningane og teikningane du har skrive ned? Er det snakk om kjensler eller logikk?

Det er no det vert spennande, for no skal du snevra inn temaet ditt. Du skal definera emnet ditt klårt og tydeleg.

Dagens tips

Tips nummer to er å stilla spørsmålet: Kva er det viktigaste eg vil at lesaren skal sitja att med?

Dette spørsmålet er todelt. Det handlar om deg og det du ynskjer å seia om emnet ditt, men peiker også på lesaren og kva som må til for å nå fram til han. Her skal du altså ikkje berre tenkja på deg sjølv og dine ynskje, men også setja deg inn i situasjonen til den du ynskjer å nå fram til.

Når du no ser på alt du skreiv ned under førre punkt, så kan det henda at fokuset ditt endrar seg. Kanskje nokre av dei argumenta du skreiv ned der ikkje er så relevante meir. Kanskje andre vert viktigare enn du tenkte først. Kanskje noko kan verka forvirrande på lesaren. På denne måten får du sila ut informasjonen som ikkje er av så stor interesse i den samanhengen du ser føre deg.

Om du er interessert i å lesa meir om akkurat dette, kan du sjå på dette innlegget som handlar om noko av det same.

Heilt til slutt

Som nemnt i førre innlegg er det ikkje ei oppskrift som gjer seg sjølv eg har gjeve deg, du må gjera jobben. Men som med alt anna vert det enklare med øving og resten av skriveprosessen går fortare når ein har gjort eit grundig førearbeid. Det er i alle fall mi erfaring.

Uansett kva type tekst du skal skriva, vil denne måten å tenkja på før du byrjar, hjelpa deg med å strukturera teksten så han vert meir heilskapleg.

No har eg berre eitt tips att i denne serien, og det kjem neste gong. Håpar du har nytte av tipsa eg gjev deg og at du finn noko du kan ta med deg vidare.

Kommenter gjerne og dersom du likar innhaldet, kan du trykkja på like- eller dele-knappen under. Eg set stor pris på tilbakemeldingane eg får!

Klem,

Rønnaug

Skrivetips

3 tips som garantert vil gjera skriving enklare – del 1

1 innspel

Ein kan ikkje ha ein skriveblogg utan å koma innom temaet tekstarbeid, så i dette innlegget skal eg ta føre meg førearbeidet – det du gjer før du byrjar på sjølve skrivinga. Før me set i gong vil eg takka for responsen eg har fått på dei tidlegare innlegga – eg set veldig stor pris på tilbakemeldingar!

Fotografi av eit blømande tre, ein kaffikopp og ei bok og joggeskokledde føter i ei myr.
Tre ting som inspirerer meg for tida – blomar og bløming, kaffipause med ei god bok og fjellturar i joggesko (som går om ein ser litt stort på det).

Hender det at du tykkjer at det er vanskeleg å setja i gong med teksten du skal skriva? Det kan vera ein rapport du skal levera på jobb, ei oppgåve du må levera på skulen, ein tale du skal skriva til eit festleg lag eller kva som helst (dette fungerer på alle typar tekstar – også dei som skal framførast munnleg). Mange tykkjer det er vanskeleg å koma i gong eller vita kvar ein skal byrja, rett og slett.

Eg har no laga ein serie på tre innlegg der eg gjev deg eit nytt tips kvar gong som garantert vil gjera det enklare å skriva tekstar. I alle fall har det vore slik for meg.

Kladd og innføring

Først skal me attende til då eg gjekk på ungdomsskulen og me hadde tentamen i norsk. Då måtte me først skriva ein kladd med gråblyant på eit litt ekkelt voksa papir, for så å føra inn med penn på finare papir. Eg har alltid vore glad i lesing og skriving, så eg såg litt fram til desse skrivedagane, om enn med litt skrekkblanda fryd.

Kvar einaste gong skreiv eg ein versjon på kladden, men følte at noko vart feil, og enda opp med å skriva ein heilt ny tekst på innføringa. Dette fungerte fint, heilt til lærarane bestemde at me skulle levera inn både kladden og innføringa for at dei skulle forvissa seg om at me gjorde begge delar. Heile systemet mitt fall i saman og eg har sjeldan kjeda meg så heilhjarta og vore så misnøgd med noko eg har skrive.

Kladding var altså ikkje for meg. Eg var nok gladare i den kreative delen enn i finpussen. Noko eg heller skulle ha ynskt at eg hadde lært den gongen, og som har hjelpt meg å strukturera tekstar seinare, er å laga ein disposisjon.

Det «magiske» ordet

Det er det me skal sjå på no – korleis laga ein god disposisjon. Først av alt må me sjå på kva ein disposisjon er. Disposisjonen er eit oversyn over kva ein skal putta inn kvar i teksten – ein slags jukselapp som hjelper deg med planleggjinga.

Kva skal ein eigentleg med han? For meg handlar det om at det er lurt å ha sett på kartet før du reiser av garde på ein tur, ikkje etter at du har gått deg vill. Du får ein idé om kvar du skal med skrivinga.

Dagens tips 

Det første tipset mitt er det første steget til å laga ein god disposisjon. Du må setja deg ned med eit blankt ark og ha ei idémyldring. Det du skal gjera er å dumpa ned alt du kjem på som kan vera relevant på arket. Det kan vera stikkord, enkle setningar og teikningar. Her skal du skriva ned absolutt alt du kjem på og ikkje vera kritisk i det heile.

Det er enklare å skriva ned ting dersom du har eit avgrensa emne, men det er ikkje naudsynt. Du kan fint finna emnet seinare utifrå det du skriv ned på papiret. Kvifor er idémyldringa så viktig? Ho gjev deg grunnlaget for både å laga disposisjonen og skriva teksten.

Heilt til slutt

Som du sikkert forstår, så er ikkje tipsa mine magiske trylleformular som skriv teksten for deg, du må nok gjera jobben sjølv. Likevel er gode verktøy viktige for godt handverk. I neste innlegg kjem tips nummer to.

Plar du bruka idémyldring når du skal skriva ein tekst? Korleis er di erfaring? Kommenter gjerne under!

 

Klem,

Rønnaug