Kommunikasjon, Tekst, Tradisjonar

Eventyrleg oppskrift

Legg att eit innspel

I dagens innlegg vil eg atter ta føre meg eventyr. Du finn eit tidlegare innlegg om emnet her. Eventyr er noko dei aller fleste av oss har eit forhold til, og då kan det vera spennande å plukka det litt frå kvarandre. 

Bilete av ei gamal bok.
Eventyr

Å skriva noko som aldri har vore laga tidlegare

Det første me må gjera er å skilja mellom kunsteventyr og folkeeventyr. Skilnaden er enkel. Eit kunsteventyr har ein kjend forfattar (tek H.C. Andersen). Folkeeventyra er munnlege overleveringar som har vandra rundt i generasjonar. Opphavet til historia er ukjent. Eit døme på folkeeventyr er Askepott, som visstnok er funne i 360 ulike variantar. Dersom du lurer på å skriva eit eventyr, men er redd det ikkje vert originalt nok, kan eg fortelja deg med ein gong at du ikkje kjem til å laga ei forteljing som ikkje har vorte fortald tidlegare. Det er ikkje poenget heller, sjølv Shakespeare bygde tekstane sine på segner og forteljingar som var kjende frå før. Å skriva noko nytt handlar meir om måten du fortel det på enn på kva du faktisk fortel.

Tid og stad

Både kunsteventyr og folkeeventyr unngår som oftast å leggja vekt på tid og stad. «Det var ein gong i ein by langt, langt vekke …» osv. Det gjev teksten eit tidlaust preg og gjer at tematikken kan vera aktuell kva tid som helst, samstundes som du får ein distanse som gjer det meir generelt og mindre støytande.

Dersom du har ein sjef som held på å gjera deg tullete, kan eit tips vera å laga eit eventyr om situasjonen og håpa på at han/ho plukkar opp noko utan at du gjer det personleg. (Det er jo veeldig naturleg å fortelja sjefen sin eventyr …).

Det er alltid ein helt … eller ei heltinne …

Dersom du gjer det, må du hugsa å gjera deg sjølv til helten i historia. Det er nemleg alltid ein helt/ei heltinne i eit eventyr. Ofte er det slik at ingen av karakterane har namn (tenk Guten og trollet osv.), men me får alltid følgja reisa til ein spesiell karakter. Det er helten. Helten får ei oppgåve som må utførast, og på vegen møter han både hjelparar, motstandarar og hindringar. Motstandarane og hindringane skaper ubalanse i forteljinga, medan hjelparane prøver å gjenoppretta balansen. At helten får motstand, er viktig for å driva forteljinga framover, medan hjelparane er viktige for å gjenoppretta harmonien på slutten.

Eventyr i praksis

Om me går utifrå at du har tenkt å ta deg ei eventyrstund med sjefen din, er det du som er helten/heltinna, som får ei oppgåve du må løysa. Deretter legg du inn sjefen som motstandar (blant andre hindringar), du kan leggja inn kollegaer eller dine eigne, fantastiske eigenskapar som hjelparar, og så vinn du til slutt. Harmoni! Dette er jo oppskrifta som vert nytta i dei fleste Hollywood-filmane, så du står fritt til å modellera helten (deg sjølv) på Bruce Willis i Die Hard-filmane t.d.

Mange eventyr handlar nemleg om menneskelege relasjonar og kjensler. Til dømes dumskap, tilgjeving, å vera grisk, å vera raus osv. Det er jo tematikk ein kjem over overalt i dagleglivet.

Bilete av ulike fjell-lanskap.
Det finst nok av lanskap i Noreg som inspirerer til eventyr og forteljingar.

Oppskrift/hugseliste

  1. Vel deg ut ein helt/ei heltinne.
  2. Gje vedkomande ei oppgåve.
  3. Tenk ut hindringar og motstandarar.
  4. Tenk ut hjelparar, anten som personar eller eigenskapar (eller hendingar).
  5. Start forteljinga med «Det var ein gong …»
  6. Ta følgje med hovudpersonen, men gjer det gjennom ein tredjepersonsforteljar, slik at du skaper distanse til hendingane og karakterane.
  7. Såkalla magiske tal du kan nytta deg av er 3, 7, 9 og 12. Desse kan vera greie å smetta inn innimellom.
  8. Når du brukar slike tal, fører det ofte til gjentakingar av hendingar. Kanskje hovudpersonen mislukkast to av tre gonger på same oppgåva osv.
  9. Som med dei fleste andre tekstar, ynskjer du å kommunisera noko til tilhøyraren. I eit eventyr er det ofte snakk om ein moral: Ikkje gjer slik, men slik … Det er betre å vera slik enn slik … osv …

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen min i dag! Eg set stor pris på det! Dersom du tykte innlegget var nyttig eller inspirerande, er det flott om du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar til meg. Elles håpar eg du får ein fantastisk dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Refleksjonar, Språk, Tradisjonar

Til gangs eller gagns og andre ting me seier feil

Legg att eit innspel

Det hender det går litt fort i svingane når ein skriv eller seier noko. I alle fall er det slik for meg. Det resulterer i at eg kan koma til å seia ting som ikkje heilt heng på greip.

Språket vårt er oppbygd av ein del faste uttrykk, og berre i innleiinga her brukte eg to stykkje. Når noko «går fort i svingane», vil det seia i overførd tyding at det er snakk om hastverksarbeid. Eg har ikkje teke meg god nok tid til å gjera skikkeleg arbeid. Eg tykkjer ikkje at det alltid er ein negativ ting, tidvis lyt ein gjera ting fort og gale, dersom alternativet er å ikkje gjera det i det heile.

Grep? Greip? Hæ?

At noko ikkje heng på greip, viser til at det ikkje er logisk, det gjev inga meining. Greip er ein reiskap nytta i bondeyrkjet, det liknar litt på ein (høy)gaffel, men har fleire taggar, og vert blant anna brukt til å skufla møk. Det som fell mellom taggane heng ikkje på greip. Om forklaringa di ikkje heng på greip, fell ho, i overførd tyding, mellom taggane for det som gjev meining.

Kammar og generalisering

Å «skjera alle over éin kam» er eit anna mykje nytta fast uttrykk. Dette er det mange som tullar litt med. Er det under kammen? Kva kam er det snakk om?

Det hjelper som regel å ha eit visst oversyn over kva opphavet til sjølve uttrykket er, då gjev det som regel litt meir meining. Som du ser på skrivemåten over, er det snakk om ein kam, som i eintal, ikkje artikkel. Uttrykket stammar frå tida før saksa, og viser til måten barberarane klypte håret til folk. Barberarane hadde truleg mange ulike kammar dei kunne nytta til ulike typar hår og til å etterkoma kundane sine ynskje. Éin einaste kam ville ikkje vera nok til å imøtekoma kvar kunde. Sveisen ville verta feil. I overførd tyding er det snakk om at ein ikkje kan døma alle utifrå dei same prinsippa, eller berre basert på nokre få stereotypar/fordomar. Unngå generalisering med andre ord.

Haustbilete av Sognefjorden, av skog og av fjellvatn.
Frå diverse haustturar i nærområdet her i Sogn.

Ein stol eller to

Eit anna uttrykk som det vert rota mykje med er «å stikka noko under stol». Mange legg til ein artikkel framføre ordet stol her, men då mister uttrykket den overførde meininga si. Med ein gong du legg til ein snakkar du om ein handfast stol og ei spesifikk handling. Dersom du, derimot, snakkar om «å stikka noko under stol» handlar det om å prøva å skjula noko. Me snakkar oftast om at noko er for opplagt til at det kan stikkast under stol. Det er vanskeleg å stikka ei handling under ein fysisk stol, til dømes, så då er det best å droppa artikkelen framføre.

Uttrykket «til gagns» (til nytte) trudde eg lenge at skulle skrivast «til gangs». Eg anar ikkje kvifor, men eg trur ikkje eg er åleine om å surra med dette. Truleg er årsaka berre at orda liknar på kvarandre.

Heilt til slutt

Det er ein jungel av faste uttrykk der ute, og det skal litt til å navigera mellom dei alle. Eg håpar at du hadde litt nytte av, og fann litt glede i, innlegget mitt i dag. Då er det fint om du trykkjer på like- eller deleknappen under. Eg er takksam for at du har teke turen innom bloggen! Ynskjer deg elles ei flott dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

 

Kommunikasjon, Refleksjonar, Språk

Latmannsblogginnlegg

Legg att eit innspel

Er det ikkje fantastisk korleis me set saman ord på norsk? I overskrifta mi denne gongen har eg sett saman fire ulike ord til eitt!

Samansette ord er sette saman av fleire sjølvstendige ord til eitt. Som regel har me ikkje bindestrek eller mellomrom mellom dei. Det finst likevel unnatak, desse kallar me særskrivingar og viser til ord/uttrykk som av garde, etter kvart, for så vidt osv…Ord som høyrer i lag, men som likevel ikkje vert skrivne i eitt.

Overskrifta mi viser til at eg i dag har valt å fokusera meir på bileta enn på sjølve teksten.

Bilete av ein fullmåne og nokre andre kveldshimlar.
Gårsdagens supermåne og andre flotte himmelfenomen (om ein ser litt stort på det).
Bilete av diverse blomar, eit fjellvatn og ei gamal løe over Sognefjorden.
Det hender orda ikkje strekkjer til. Naturen er ikkje så verst.
Bilete av ei einsleg molte, eplekake og kaffi og nokre kyr på fjellbeite.
Molter og eple er ein del av seinsommar og haust, kyr også.
Bilete av fjellvatn, hav og solnedgongar.
Ein kan aldri få nok av fjellvatn, hav og solnedgongar, kan ein?

Takk for at du var innom her i dag! Eg vert veldig glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen! Elles ynskjer eg deg ein strålande dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Ord du saknar, Språk, Tradisjonar

Eit snes eller ein skokk?

2 innspel

«Kor mange var dei, sa du?»

«Eg anar ikkje, men dei såg ut som ein heil skokk!»

Om lag

Skokk er eit ord som eg ikkje kan hugsa at eg ikkje har nytta. Eg må likevel innrøma at det er blant dei orda som eg har hatt eit «om lag»-samband til. Om lag i den meining at eg berre til ei viss grad har forstått kva det tyder. Eg har tenkt på det som ein flokk. På same måten som hop og horg. Det er snakk om ei røys med folk, dyr eller kva som helst anna, men eg har aldri trudd at ein skokk kan talfestast nøyaktig. Men det går altså an.

Schock

Ordet kjem frå det lågtyske ordet schock, som tyder «seksti». Skokk er ei gamal måleeining, og når det er snakk om ein skokk, er det snakk om seksti stykk. For å gjera det endå meir tydeleg, kan skokk delast opp i tre snes. Snes vil altså seia tjue stykk.

Bilete av eple- og plommetre.
Eg håpar på eit par skokkar med eple og plommer i haust.

Finn ein pinne og træ dei på…

Snes kjem frå det norrøne ordet sneis, som tyder «pinne», og viser til kor mange av noko du kan træ på ein pinne. Eg vil jo tru at dei hadde ei ordning for kva storleik denne pinnen skulle vera av, etter kva som skulle festast på han, men dette har eg ikkje undersøkt nærare.

Tylft

Ein skokk kan også delast inn i fem dusin. Det vil altså seia at eit dusin er tolv stykk. Ti dusin vert kalla eit storhundre (120) og tolv dusin er eit gross (144). Ein kan også byta ut ordet dusin med tylft.

I dagegtala nyttar dei fleste i dag ordet skokk som ein ikkje-talfesta flokk, og eg tvilar på at denne kunnskapen vil føra til at den indre pedanten vaknar i meg sjølv eller andre, og at me neste gong me høyrer ordet skokk, hyver oss rundt og tek ei oppteljing. «Femtifire – femtifem . . . og der er ein til . . . Nei, du, du tek feil! Det der er ikkje ein skokk!»

Heilt til slutt

Tusen takk for at du var innom bloggen min i dag. Dersom du likte det du las, eller kanskje lærte noko nytt, legg gjerne att ein kommentar eller trykk på like- eller deleknappen under.

Elles ynskjer eg deg ein strålande dag vidare! Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: Wikipedia

Refleksjonar, Tekst, Tradisjonar

Eventyr og leseglede

Legg att eit innspel

Det er ikkje til å koma ifrå at eg alltid har vore glad i gode forteljingar. Såleis er eventyr noko som står hjartet mitt nært. Då eg var lita og skulle velja godnatteventyr, var det spenning som galdt. Eg valde helst det blodigaste og skumlaste eventyret eg kunne koma over, og så kosa eg meg.

Eg likte spesielt godt folkeeventyr som tok føre seg daudingar og galgar og folk som kom krypande opp av grava si og slikt. Desse eventyra vart jo ofte laga både for å underhalda og formana, eller skremma folk (og kanskje særleg ungar). Eg kan ikkje hugsa anna enn at eg elska dei. Det var noko med kontrasten mellom det skumle som gjekk føre seg i forteljinga og tryggleiken med å vera i si eiga seng. Det var alltid tydeleg for meg at det skumle var på liksom. Eg likte at det var fjernt frå kvardagen min.

Alternativ verd

I ettertid ser eg at det var gjennom eventyra eg først oppdaga den alternative verda som finst i forteljingar. Eg følte, og føler framleis, at eg kan leva fleire liv gjennom å lesa og kjenna på historiene som andre har laga.

Bilete av hand- og fingerdokker. EIn sjiraff, ein bjørn, ein rev, ei larve og tre små griser og ulven.
Sjølv om eg er glad i dei mest makabre folkeeventyra, er det helst syster mi sine eventyr eg har lese i dei seinare tider. Ho jobbar i barnehage og driv Samlingsboksen, og lagar koselege eventyr. Desse dokkene har eg fått frå ho.

Det finst mange sjangrar innan eventyr og reglar for korleis dei skal spela seg ut. Dei kan handla om menneske, dyr med menneskelege eigenskapar og underjordiske vesen, for å nemna noko. Eit eventyr har, som alle andre gode historier, ei melding til tilhøyraren. Det er laga til for å forklara noko eller for å læra deg noko, eller kanskje skremma deg frå å gjera noko.

Som barn kan det vera fint å danna seg ei forståing av livet gjennom ulike karaktertypar og faste forteljingsrammer.

Bilete av bøker og fingerdokker (gris).
Dokker frå Samlingsboksen.

Å drøyma seg vekk

Det er ei stund sidan sist eg las eit skikkeleg blodig folkeeventyr, men det er mogleg eg skal finna fram att ei eventyrsamling og setja meg til i godstolen. Eg er framleis glad i forteljingar som får grensene mellom det moglege og det uoppnåelege til å forsvinna. Det er fint å forsvinna inn i ei verd utan grenser i nokre timar.

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen min i dag. Veldig stas! Dersom du likte innlegget, er det flott om du trykkjer på like- eller deleknappen under. Elles vil eg oppfordra deg til å finna fram ei eventyrbok og drøyma deg vekk. Legg gjerne att ein kommentar om eit eventyr du er glad i. Ynskjer deg ein fantastisk dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Nettsida til Samlingsboksen: http://samlingsboksen.no/

Kommunikasjon, Refleksjonar, Språk, Tradisjonar

Å halda nokon i sjakk

Legg att eit innspel

Dei siste vekene har eg delvis nytta til å læra meg sjakk. Eg veit kva du tenkjer, akkurat det burde eg ha lært meg tidlegare, men det har eg ikkje. I dette høvet, har eg tenkt at me tek føre oss det faste uttrykket «å halda noko/nokon i sjakk».

Sjakkspelet har alltid vore litt gåtefullt i mine auge. Visuelt sett er det jo flott, det rutete brettet, dei fine, utskårne figurane, det litt høgtidlege med det heile. Spelet oppstod truleg i Asia på 600-talet og kom til Europa via arabarane. Dagens spelereglar oppstod sannsynlegvis i Spania på 1400-talet.

Bilete av eit sjakkbrett.
Kongen, med dronninga attmed seg, er den viktigaste brikka i sjakk (øvst til høgre).

 

Forvirrande greier

At sjakken har vore ein viktig del av dagleglivet til mange folk, er tydeleg i språket vårt. Me snakkar til dømes om sjakkruta golv eller klede. Noko som er ganske enkelt å tenkja seg fram til opphavet til. Men så har du uttrykk som «å halda i sjakk», der meininga ikkje er like rett fram.

Når eg seier at eg har lært meg sjakk, meiner eg at eg har lært meg grunnreglane. Eg veit no korleis ein har lov til å flytta dei ulike brikkene og nokre få av dei grunnleggjande reglane for sjølve spelinga. Eg har tapt kvar einaste gong eg har spelt, og framstega mine er nok avgrensa til at eg etter kvart har forstått korleis eg har tapt. I byrjinga var det noko uklårt.

Pass på kongen

Attende til det å halda noko i sjakk. Eg har alltid hatt ei viss peiling på kva det tyder. Når du held noko i sjakk, held du det under kontroll, men eg har aldri heilt forstått opphavet til det, sidan eg ikkje har kunna sjakk. No veit eg at den viktigaste brikka i sjakkspelet er kongen, dersom du mister kongen, har du tapt. Alle dei andre brikkene er til for å verna om kongen.

For å setja nokon i sjakk, må du setja fast kongen deira. Når nokon seier «Sjakk», vil det seia at dei er eitt trekk unna å slå ut kongen din. Då har du ikkje anna råd enn å flytta kongen, eller setja ei anna brikke i mellom i neste trekk. Når nokon seier «Sjakkmatt», er det fordi dei har sett deg heilt fast, du kan ikkje parera trusselen mot kongen, og har difor tapt. Akkurat dette har eg aldri opplevd (å slå nokon i sjakk), men eg må innrøma at eg vart skammeleg stolt første gongen (den einaste gongen, får eg vel leggja til) eg greidde å setja nokon i sjakk . . .

Vil du verkeleg halda det i sjakk?

Attende til språket. Eg er nok ikkje den einaste som har ei litt uklår oppfatting av opphavet til dette faste uttrykket. Folk seier til dømes at «dei held helsa i sjakk» eller «held kroppen i sjakk» med medisinar, kosthald eller trimming. Men om ein skal vera pirkete, er det å setja noko i sjakk ein negativ ting. Det er noko ein motstandar gjer. Dersom du held helsa i sjakk, vil det seia at du gjer ditt beste for å halda ho på eit så lågt nivå som mogleg. Dersom du held kroppen i sjakk, prøver du å halda han nede så godt som du berre kan.

Noko å tenkja på neste gong ein sleng rundt seg med faste uttrykk.

Ulike fjell-landskap, blomar og tre.
Ein kan ikkje berre sitja inne heller…

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen i dag! Dersom du likte innlegget eller det var til nytte for deg, vert eg veldig glad om du trykkjer på dele- eller likeknappen under, eller om du legg att ein kommentar. Elles ynskjer eg deg ein strålande dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: Wikipedia

 

 

 

Kommunikasjon

Sommartid

Legg att eit innspel

Billeg innlegg i bloggen i dag. Viser rett og slett nokre få bilete av ting eg har drive med no når eg ikkje har publisert noko på bloggen…

Diverse blome og landskapsbilete.
Sommar!
Bilete av skilingsbollar, blomar og landskap.
Sommar!
Bilete av blomar og landskap.
Sommar!
Bilete av landskap, fargeleggingsbok, ein katt, sauer og geiter.
Sommar!
Bilete av ein skya himmel, ei festivalscene, Nigardsbreen og ein teltleir.
Sommar!

Håpar du har hatt ein flott sommar til no, og at du set pris på å sjå litt frå min! Eg vert, som alltid, kjempeglad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar. Elles ynskjer eg deg ein framleis super sommar!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Refleksjonar, Språk

Ord som makt

Legg att eit innspel

HR-avdeling? Benchmarking? Daudt areal? Derekruttering? Dannelsesreise? PISA? Hender det at du vert litt forvirra når du høyrer på politikarar eller les i media? Det kjem stadig nye ord inn i språket vårt, og det skal tidvis litt til for å hengja med i svingane. Treng me alle desse orda? Har me andre ord som kan forklara det same?

Heilt sikkert, men det hender at me tykkjer det tek for lang tid å nytta ordforrådet me allereie har, eller så er det rett og slett for enkelt og lite imponerande. I mange sosiale samanhengar trur eg at me nyttar språket mest for å imponera andre. Aller helst skal det me seier vera såpass innfløkt at ingen forstår kva me eigentleg seier, for det hender at det ikkje er så mykje innhald der.

Måtar me nyttar ord på

Eg fann nyleg ei ordbok som tek føre seg desse sidene. Ho heiter rett og slett Ordbok for underklassen, og eg må berre innsjå at eg får plassera meg der. Innlegget i dag handlar om når ord vert nytta som maktmiddel, ikkje til kommunikasjon.

Bilete av gule døgnliljer og av blå salvie.
Biletet er berre til pynt i dag. Det er så fint når det blømer i hagen!

I jobben min som omsetjar, møter eg stadig på ord eg stussar over korleis eg kan omsetja på best mogleg måte. Som regel finn ein ut av det via intens bruk av søkjemotorar på Internett, og etter kvart vert uttrykka meir velkjende og kvardagslege. Eg tippar det er slik i dei fleste bransjar. Ord vert skapte i samanhengen og har ulike føremål.

Kunsten å imponera

HR-avdeling til dømes er eit ord me har teke til oss frå engelsk (Human Resources). Hadde me eit dekkjande ord for dette allereie? Tidlegare, og framleis (håpar eg) blant «den gemene hop», nytta me personalavdeling, noko som både er traust og forståeleg. Det er fristande å rota seg vekk i kompliserte ord og vendingar når det eigentleg er lite å seia om saka. HR-avdeling er nytt og innovativt (nyskapande kan jo  verka litt for kvardagsleg i ein slik tekst), personalavdeling skaper lite engasjement.

Benchmarking handlar om å måla kor godt eit føretak fungerer. Benchmark er referansepunkt for å kunna måla korleis føretaket er plassert i høve til dei beste innan sin bransje. Ein kan også måla korleis dei gjer det seg imellom i selskapet, kor gode produkta er, osv. Du måler produktet, selskapet, arbeidsmåtane og slikt noko opp mot kriterie som er gjevne på førehand. Målet er å finna ut kva ein kan gjera betre, eller også ofte for å kunna visa til kor fantastisk eit produkt er. Med andre ord handlar det om å finna ut kvar me ligg i løypa, sondera terrenget.

Å skapa rette typen stemning

Daudt areal høyrest veldig dramatisk ut? Kva skjedde? Når døydde det? Kven har skulda? Eigentleg er det visst snakk om noko så lite dramatisk som ubrukt eller dårleg utnytta område. Eit område som kan takast i bruk på andre måtar. Det vil altså seia at ein kan gjenoppliva eit daudt areal. Hurra!

Derekruttering er eit moteord som har dukka opp dei seinare åra. Å få sparken er jo så trist og leitt, så for å gjera denne prosessen meir lystig og positiv, har ein del folk innan næringslivet heller valt å kalla det derekruttering. Rekruttering er jo eit ord som gjev positive assosiasjonar, så for å gjera det å mista jobben til ei gledeleg hending, gøymer me oss bak ordet derekruttering. Det kan jo vera at den derekrutterte oppdagar at det ikkje var så stas litt lenger ned i løypa, når vedkomande kanskje står der utan jobb, men då er det ikkje lenger selskapet sitt problem. Prosessen var i alle fall positiv og fin …

Å gjera noko finare enn det er

Då kronprinsparet valde å ta borna ut av skulen 2010, vart det sagt at dei skulle på «dannelsesreise». Dette er ikkje akkurat eit nytt fenomen, sidan det skriv seg attende til 1600-talet då overklassa og seinare embetsmenn skulle utdanna seg ved hjelp av lange reiser for å sjå og få forståing for nye kulturar. For den europeiske adelen tok desse reisene i hovudsak slutt etter den franske revolusjonen. Ein kan jo ymta frampå om at kronprinsparet var bitte litt seint ute.

No til dags vert det helst nytta om turisme, så me kan jo sjå føre oss at kronprinsfamilien reiste på ein eit par månaders lang interrailtur. Dersom me vil, meiner eg.

Fleip eller fakta?

PISA er eit ord som i seinare tid har sendt skjelvingar gjennom foreldre, politikarar og lærarar. Det er ikkje snakk om det skeive tårnet, sjølvsagt, men om dei internasjonale prøvane som kvart år viser kor dårleg det står til med elevane og skuleverket her i landet. Avisene nyttar krigstypar og legg ut om krisetilstandar og rakkar ned på heile systemet. Det dei ikkje nemner er at denne undersøkjinga er lausriven frå alt som heiter læreplanar, og som også kuttar ut tema som har med aktuelle hendingar i dei ulike landa å gjera. Det er fint det, det gjer at alle stiller likt.

Det eg kanskje stussar litt over er at skuleverket vert vurdert utifrå eit grunnlag som er lausrive frå alt det det byggjer på. Me kritiserer altså det at lærarane ikkje har greidd å læra elevane noko som dei faktisk ikkje er oppmuntra til å læra dei i utgangspunktet – sidan «bibelen» til ein lærar er læreplanen. Det er det same som å konsentrera seg om å læra seg den beste måten å plukka eple på heile hausten, for så å verta testa i å laga syltetøy. Heilt sikkert! Det er nesten heilt likt …

Poenget mitt i dag er at me nyttar språk til ulike ting, ikkje berre til kommunikasjon. Me pyntar på noko, gjer det meir interessant, meir skremmande eller meir uforståeleg. Alt etter kva me vil oppnå. Ord er makt.

Heilt til slutt

Tusen takk for at du er innom bloggen min i dag! Eg set pris på det! Det er flott dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar til meg. Elles ynskjer eg deg ein strålande dag!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: Ordbok for underklassen av Arne Klyve og Jon Severud og Wikipedia

Ord du saknar, Språk, Tradisjonar

Ord du ikkje visste at du sakna: bufaring

Legg att eit innspel

«Stopp han! STOPP HAN!!»

Han det er snakk om er ein sau, og eg er nokre tiår attende i tid.

Reint strategisk hadde eg tenkt at dagens innlegg skulle handla om noko anna enn ord. Det er viktig med variasjon i tema, liksom. Men når alt kjem til alt, er det min blogg, og eg skriv om det eg får lyst til – så her kjem endå eit innlegg om min fasinasjon for ord.

Lesarforslag og gamal kunnskap

Dagens ord – bufaring – kjem som eit resultat av eit lesarforslag. Eg var litt skeptisk til å trekkja det inn her, sidan det ikkje er eit så uvanleg ord å nytta på desse kantar – altså her i Sogndal. I alle fall ikkje dersom du vandrar i dei meir rurale kretsane, noko eg gjer. Grunnen til at eg likevel tek det opp er at eg innser at det kanskje ikkje er ein del av daglegtala til dei fleste lenger, og då er det fint å kunna friska litt opp i kunnskapane.

Kyr enklare enn sauer?

Attende til sauen. Sjølv om sauer har ord på seg for å vera dumme flokkdyr, er dette ei sanning med modifikasjonar. Bufaring er når du flyttar dyra til eller frå støls, eller eigentleg til eller frå fjellbeitet. Sauer er, etter mi erfaring, vanskelegare å halda samla enn kyr. Dette varierer sjølvsagt frå husdyrhald til husdyrhald, men når dei først spring ut, er sauene sprekare enn kyrne. Du kan jo prøva å beina etter ein sau og sjå korleis det går (ikkje på ordentleg, altså – ser du ein sau oppfordrar eg deg IKKJE til å jaga han!). Bufaring av sau kan såleis vera livlege saker. Lamungar er søte og små, men også mykje sterkare enn dei verkar til. Det er ikkje alltid spøk å halda dei fast når dei skal få ymse kurar eller liknande.

Vêråtak og pinlege situasjonar

Kalvar er ei anna sak enn kyr. Der kyrne er meir mogne og rolege, har kalvane liv i alle endar og ei livsglede ein berre må ta av seg hatten for.

Den største flausa (er ikkje dét eit fint ord? Det går diverre ofte i gløymeboka til fordel for ordet tabbe, men dette er ei avsporing) eg har hatt når deg gjeld flytting av dyr, har med kalvar å gjera. Dei skulle ikkje bufarast, berre flyttast frå eit heimebeite til eit anna. Eg hadde ingenting med kalvejaget å gjera, men dukka tilfeldigvis opp i motgåande retning, på full fart for å henta ferieposten til nokre kjenningar på kortast mogleg tid.

Bilete av eit lam, nokre gamle løvetannar og ei kløvereng.
Lamungen lengtar nok etter årets bufaring.

Eg veit ikkje heilt kva det er, men noko skjer i uventa situasjonar. Hjernen sluttar å fungera, i alle fall på nokon fornuftig måte. No stod eg altså midt i vegen og mot meg kom to store kalvar i fullt firsprang. Såpass erfaring har eg med dyr, at eg veit at det i slike situasjonar er om å gjera å gjera seg usynleg så fort som råd. Kalvar kan vera vare og skvetne overfor folk, slik at dei anten spring i heilt andre retningar enn den tiltenkte, eller så kan dei verta olme og springa deg ned (ikkje så ofte akkurat det skjer, men ein gong vart eg faktisk stanga ned av ein vêr. Eg var lita (minst i flokken eg gjekk i) og skulle henta posten (noko som altså kan by på problem rett som det er). Vêren lurde seg innpå meg bakfrå og stanga meg rett ned. Sauer er ikkje dumme – han visste korleis han skulle velja ut og nedleggja «bytedyret»).

Begge alternativa ovanfor er slikt ein vil unngå. Så kva gjorde eg då eg plutseleg hamna midt i eit kalvejag? Eg kunne busa på for å få gjort unna ærendet mitt, eller eg kunne kasta meg inn i ei buske og venta til dei hadde passert. Eg valde alternativ nummer tre, eg trekte meg til sides og opp i grøfta, men vart så forfjamsa at eg heldt fram med å lea meg halvvegs framover i liten fart.

Usynleg? Eg?

Kva var det eg trudde? At kalvane skulle oppfatta meg som eit tre som berre seig litt framover? Ingen trussel i det heile . . .

Bonden, som var ein kjenning av meg, hadde gardert seg med hjelpemenn til kalvejaget, så bak kalvane kom det fire(!) mann. Kva kalvane gjorde? Dei sprang i alle retningar, på den måten berre to kalvar kan gjera slikt. Dei fire karane fekk i alle fall trimmen sin den dagen, der dei beina etter. Litt turt kom det frå bonden: «Rønnaug! Du jagar feil veg!». Kva eg gjorde? Strekte ut armane og veiva litt medan eg med svevande stemme sa: «Eg er eit tre…» (dersom eg ikkje sa det, kunne det jo verka forvirrande).

Nei då, eg er jo ikkje gal, så eg såg berre skamfullt ned i bakken og mumla fram ei spak orsaking. I ettertid ser eg meg litt betre føre før eg hentar posten.

Lanskapsbilete av snø i fjellet.
Det vert nok ei lita stund før lamungen kjem på fjellbeitet sitt. Slik ser det ut der i slutten av juni 2015.

Bufaring kjem av ordet «bufar» som eigentleg viser til å flytta frå ein stad til ein annan. For tidlegare var det nett det du gjorde – du flytta folk, eigedelar og fe til støls for heile sommaren. No er det mindre vanleg, og du er nok uansett meir mobil dersom du jobbar som budeie no til dags.

Heilt til slutt

Tusen takk for at du var innom bloggen min i dag! Dersom du likte det du las, er det kjempeflott om du trykkjer på dele- eller likeknappen under, eller om du legg att ein kommentar til meg. Uansett ynskjer eg deg ein strålande dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Ord du saknar, Refleksjonar, Språk

Ord du ikkje visste at du sakna: kassett

Legg att eit innspel

Sjå føre deg eit høgteknologisk opptakssystem. To kassettspelarar ståande på bordet med høgtalarane mot kvarandre, ein finger som er klar til å trykkja på pauseknappen, opptakskassetten klar, tidspresset og kravet om presisjonen enormt. På radioen: «Ti i skuddet». Dagens innlegg handlar om ei av barndomens små gleder.

Det viktigaste for ein røynd opptaksdame var å unngå å få med for mykje av røysta til Vidar Lønn Arnesen, men mest mogleg av musikken. Dersom låta var kort, gjekk dette noko lunde greitt, men det er mange av barndomens heltesongar som eg i seinare tid har oppdaga at er ein god del lengre enn opptaka mine frå «Ti i skuddet». Og sjølv om eg er glad brukar av lydfiler og youtube-videoar i dag, kan dei ikkje heilt måla seg med gleda eg fekk frå opptakskassettane med den karakteristiske skurrelyden i barndomen.

Ei bokhylle full av bøker ute i naturen. Bilete av blant anna Fantomet på Nostalgisk orbok av Petter Schjerven. Kvit løvetann i graset.
Nostalgiske bilete på ei nostalgisk ordbok, ei bokhylle i det fri og ein gamal løvetann.

Eige lydstudio

Eg er altså i det nostalgiske hjørnet i dag. Kassettane er for lengst erstatta av CD-ar og seinare direkteavspelingstenester, men då dei dukka opp på 60-talet var dei svære greier. Kassetten var verkeleg stor på 70- og 80-talet og opptakskassettane fungerte som dagens nedlasting av musikk. Det var om å gjera å fanga ein kul song frå radio, LP eller ein annan kassett, og dersom resultatet vart bra, vart kassetten lånt vekk og kopiert til andre kassettar som hadde endå meir skurrelyd enn det originale opptaket.

Bruksområdet var stort. Ein kunne blant anna laga eigne radioprogram eller høyrespel. Opptaksfunksjonen var enkel, i alle fall i teorien. Ein skulle trykkja på avspelingsknappen (play) og opptaksknappen (rec) på same tid, for så å trykkja på pause når ein ville ha eit opphald i opptaket.

Det same galdt for videokassettar. Desse vart flittig nytta til å ta opp tv-seriar og filmar, som ein seinare kunne ha glede av. Dersom ein skulle filma, trong ein derimot eit videokamera og eigne kassettar som passa til dette. Det hjelpte ikkje å setja videospelaren på opptak for å få til det. Teknologien har hatt ei rivande utvikling og tek nye stormsteg kvar dag.

Nostalgi og magi

Grunnen til at eg kom til å tenkja på kassettar no er at eg har lese i Nostalgisk ordbok av Petter Schjerven. Eg trur slaget er tapt for kassetten, så eg skal ikkje prøva meg på å føra han inn att i dagleglivet til folk, eg veit ikkje heilt om eg ynskjer det heller. Men det er fint å mimra, og om det er mogleg, å høyra på gamle opptak både av musikk og eigne produksjonar. Det er viktig å kjenna på barndomens magi innimellom.

Heilt til slutt

Takk for at du tok turen innom bloggen min i dag! Eg vert glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen, eller legg att ein kommentar til meg under. Elles ynskjer eg deg ein flott dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug