Kategoriarkiv: Språk

Kommunikasjon, Refleksjonar, Språk, Tradisjonar

Å halda nokon i sjakk

Legg att eit innspel

Dei siste vekene har eg delvis nytta til å læra meg sjakk. Eg veit kva du tenkjer, akkurat det burde eg ha lært meg tidlegare, men det har eg ikkje. I dette høvet, har eg tenkt at me tek føre oss det faste uttrykket «å halda noko/nokon i sjakk».

Sjakkspelet har alltid vore litt gåtefullt i mine auge. Visuelt sett er det jo flott, det rutete brettet, dei fine, utskårne figurane, det litt høgtidlege med det heile. Spelet oppstod truleg i Asia på 600-talet og kom til Europa via arabarane. Dagens spelereglar oppstod sannsynlegvis i Spania på 1400-talet.

Bilete av eit sjakkbrett.
Kongen, med dronninga attmed seg, er den viktigaste brikka i sjakk (øvst til høgre).

 

Forvirrande greier

At sjakken har vore ein viktig del av dagleglivet til mange folk, er tydeleg i språket vårt. Me snakkar til dømes om sjakkruta golv eller klede. Noko som er ganske enkelt å tenkja seg fram til opphavet til. Men så har du uttrykk som «å halda i sjakk», der meininga ikkje er like rett fram.

Når eg seier at eg har lært meg sjakk, meiner eg at eg har lært meg grunnreglane. Eg veit no korleis ein har lov til å flytta dei ulike brikkene og nokre få av dei grunnleggjande reglane for sjølve spelinga. Eg har tapt kvar einaste gong eg har spelt, og framstega mine er nok avgrensa til at eg etter kvart har forstått korleis eg har tapt. I byrjinga var det noko uklårt.

Pass på kongen

Attende til det å halda noko i sjakk. Eg har alltid hatt ei viss peiling på kva det tyder. Når du held noko i sjakk, held du det under kontroll, men eg har aldri heilt forstått opphavet til det, sidan eg ikkje har kunna sjakk. No veit eg at den viktigaste brikka i sjakkspelet er kongen, dersom du mister kongen, har du tapt. Alle dei andre brikkene er til for å verna om kongen.

For å setja nokon i sjakk, må du setja fast kongen deira. Når nokon seier «Sjakk», vil det seia at dei er eitt trekk unna å slå ut kongen din. Då har du ikkje anna råd enn å flytta kongen, eller setja ei anna brikke i mellom i neste trekk. Når nokon seier «Sjakkmatt», er det fordi dei har sett deg heilt fast, du kan ikkje parera trusselen mot kongen, og har difor tapt. Akkurat dette har eg aldri opplevd (å slå nokon i sjakk), men eg må innrøma at eg vart skammeleg stolt første gongen (den einaste gongen, får eg vel leggja til) eg greidde å setja nokon i sjakk . . .

Vil du verkeleg halda det i sjakk?

Attende til språket. Eg er nok ikkje den einaste som har ei litt uklår oppfatting av opphavet til dette faste uttrykket. Folk seier til dømes at «dei held helsa i sjakk» eller «held kroppen i sjakk» med medisinar, kosthald eller trimming. Men om ein skal vera pirkete, er det å setja noko i sjakk ein negativ ting. Det er noko ein motstandar gjer. Dersom du held helsa i sjakk, vil det seia at du gjer ditt beste for å halda ho på eit så lågt nivå som mogleg. Dersom du held kroppen i sjakk, prøver du å halda han nede så godt som du berre kan.

Noko å tenkja på neste gong ein sleng rundt seg med faste uttrykk.

Ulike fjell-landskap, blomar og tre.
Ein kan ikkje berre sitja inne heller…

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen i dag! Dersom du likte innlegget eller det var til nytte for deg, vert eg veldig glad om du trykkjer på dele- eller likeknappen under, eller om du legg att ein kommentar. Elles ynskjer eg deg ein strålande dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: Wikipedia

 

 

 

Kommunikasjon, Refleksjonar, Språk

Ord som makt

Legg att eit innspel

HR-avdeling? Benchmarking? Daudt areal? Derekruttering? Dannelsesreise? PISA? Hender det at du vert litt forvirra når du høyrer på politikarar eller les i media? Det kjem stadig nye ord inn i språket vårt, og det skal tidvis litt til for å hengja med i svingane. Treng me alle desse orda? Har me andre ord som kan forklara det same?

Heilt sikkert, men det hender at me tykkjer det tek for lang tid å nytta ordforrådet me allereie har, eller så er det rett og slett for enkelt og lite imponerande. I mange sosiale samanhengar trur eg at me nyttar språket mest for å imponera andre. Aller helst skal det me seier vera såpass innfløkt at ingen forstår kva me eigentleg seier, for det hender at det ikkje er så mykje innhald der.

Måtar me nyttar ord på

Eg fann nyleg ei ordbok som tek føre seg desse sidene. Ho heiter rett og slett Ordbok for underklassen, og eg må berre innsjå at eg får plassera meg der. Innlegget i dag handlar om når ord vert nytta som maktmiddel, ikkje til kommunikasjon.

Bilete av gule døgnliljer og av blå salvie.
Biletet er berre til pynt i dag. Det er så fint når det blømer i hagen!

I jobben min som omsetjar, møter eg stadig på ord eg stussar over korleis eg kan omsetja på best mogleg måte. Som regel finn ein ut av det via intens bruk av søkjemotorar på Internett, og etter kvart vert uttrykka meir velkjende og kvardagslege. Eg tippar det er slik i dei fleste bransjar. Ord vert skapte i samanhengen og har ulike føremål.

Kunsten å imponera

HR-avdeling til dømes er eit ord me har teke til oss frå engelsk (Human Resources). Hadde me eit dekkjande ord for dette allereie? Tidlegare, og framleis (håpar eg) blant «den gemene hop», nytta me personalavdeling, noko som både er traust og forståeleg. Det er fristande å rota seg vekk i kompliserte ord og vendingar når det eigentleg er lite å seia om saka. HR-avdeling er nytt og innovativt (nyskapande kan jo  verka litt for kvardagsleg i ein slik tekst), personalavdeling skaper lite engasjement.

Benchmarking handlar om å måla kor godt eit føretak fungerer. Benchmark er referansepunkt for å kunna måla korleis føretaket er plassert i høve til dei beste innan sin bransje. Ein kan også måla korleis dei gjer det seg imellom i selskapet, kor gode produkta er, osv. Du måler produktet, selskapet, arbeidsmåtane og slikt noko opp mot kriterie som er gjevne på førehand. Målet er å finna ut kva ein kan gjera betre, eller også ofte for å kunna visa til kor fantastisk eit produkt er. Med andre ord handlar det om å finna ut kvar me ligg i løypa, sondera terrenget.

Å skapa rette typen stemning

Daudt areal høyrest veldig dramatisk ut? Kva skjedde? Når døydde det? Kven har skulda? Eigentleg er det visst snakk om noko så lite dramatisk som ubrukt eller dårleg utnytta område. Eit område som kan takast i bruk på andre måtar. Det vil altså seia at ein kan gjenoppliva eit daudt areal. Hurra!

Derekruttering er eit moteord som har dukka opp dei seinare åra. Å få sparken er jo så trist og leitt, så for å gjera denne prosessen meir lystig og positiv, har ein del folk innan næringslivet heller valt å kalla det derekruttering. Rekruttering er jo eit ord som gjev positive assosiasjonar, så for å gjera det å mista jobben til ei gledeleg hending, gøymer me oss bak ordet derekruttering. Det kan jo vera at den derekrutterte oppdagar at det ikkje var så stas litt lenger ned i løypa, når vedkomande kanskje står der utan jobb, men då er det ikkje lenger selskapet sitt problem. Prosessen var i alle fall positiv og fin …

Å gjera noko finare enn det er

Då kronprinsparet valde å ta borna ut av skulen 2010, vart det sagt at dei skulle på «dannelsesreise». Dette er ikkje akkurat eit nytt fenomen, sidan det skriv seg attende til 1600-talet då overklassa og seinare embetsmenn skulle utdanna seg ved hjelp av lange reiser for å sjå og få forståing for nye kulturar. For den europeiske adelen tok desse reisene i hovudsak slutt etter den franske revolusjonen. Ein kan jo ymta frampå om at kronprinsparet var bitte litt seint ute.

No til dags vert det helst nytta om turisme, så me kan jo sjå føre oss at kronprinsfamilien reiste på ein eit par månaders lang interrailtur. Dersom me vil, meiner eg.

Fleip eller fakta?

PISA er eit ord som i seinare tid har sendt skjelvingar gjennom foreldre, politikarar og lærarar. Det er ikkje snakk om det skeive tårnet, sjølvsagt, men om dei internasjonale prøvane som kvart år viser kor dårleg det står til med elevane og skuleverket her i landet. Avisene nyttar krigstypar og legg ut om krisetilstandar og rakkar ned på heile systemet. Det dei ikkje nemner er at denne undersøkjinga er lausriven frå alt som heiter læreplanar, og som også kuttar ut tema som har med aktuelle hendingar i dei ulike landa å gjera. Det er fint det, det gjer at alle stiller likt.

Det eg kanskje stussar litt over er at skuleverket vert vurdert utifrå eit grunnlag som er lausrive frå alt det det byggjer på. Me kritiserer altså det at lærarane ikkje har greidd å læra elevane noko som dei faktisk ikkje er oppmuntra til å læra dei i utgangspunktet – sidan «bibelen» til ein lærar er læreplanen. Det er det same som å konsentrera seg om å læra seg den beste måten å plukka eple på heile hausten, for så å verta testa i å laga syltetøy. Heilt sikkert! Det er nesten heilt likt …

Poenget mitt i dag er at me nyttar språk til ulike ting, ikkje berre til kommunikasjon. Me pyntar på noko, gjer det meir interessant, meir skremmande eller meir uforståeleg. Alt etter kva me vil oppnå. Ord er makt.

Heilt til slutt

Tusen takk for at du er innom bloggen min i dag! Eg set pris på det! Det er flott dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar til meg. Elles ynskjer eg deg ein strålande dag!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: Ordbok for underklassen av Arne Klyve og Jon Severud og Wikipedia

Ord du saknar, Språk, Tradisjonar

Ord du ikkje visste at du sakna: bufaring

Legg att eit innspel

«Stopp han! STOPP HAN!!»

Han det er snakk om er ein sau, og eg er nokre tiår attende i tid.

Reint strategisk hadde eg tenkt at dagens innlegg skulle handla om noko anna enn ord. Det er viktig med variasjon i tema, liksom. Men når alt kjem til alt, er det min blogg, og eg skriv om det eg får lyst til – så her kjem endå eit innlegg om min fasinasjon for ord.

Lesarforslag og gamal kunnskap

Dagens ord – bufaring – kjem som eit resultat av eit lesarforslag. Eg var litt skeptisk til å trekkja det inn her, sidan det ikkje er eit så uvanleg ord å nytta på desse kantar – altså her i Sogndal. I alle fall ikkje dersom du vandrar i dei meir rurale kretsane, noko eg gjer. Grunnen til at eg likevel tek det opp er at eg innser at det kanskje ikkje er ein del av daglegtala til dei fleste lenger, og då er det fint å kunna friska litt opp i kunnskapane.

Kyr enklare enn sauer?

Attende til sauen. Sjølv om sauer har ord på seg for å vera dumme flokkdyr, er dette ei sanning med modifikasjonar. Bufaring er når du flyttar dyra til eller frå støls, eller eigentleg til eller frå fjellbeitet. Sauer er, etter mi erfaring, vanskelegare å halda samla enn kyr. Dette varierer sjølvsagt frå husdyrhald til husdyrhald, men når dei først spring ut, er sauene sprekare enn kyrne. Du kan jo prøva å beina etter ein sau og sjå korleis det går (ikkje på ordentleg, altså – ser du ein sau oppfordrar eg deg IKKJE til å jaga han!). Bufaring av sau kan såleis vera livlege saker. Lamungar er søte og små, men også mykje sterkare enn dei verkar til. Det er ikkje alltid spøk å halda dei fast når dei skal få ymse kurar eller liknande.

Vêråtak og pinlege situasjonar

Kalvar er ei anna sak enn kyr. Der kyrne er meir mogne og rolege, har kalvane liv i alle endar og ei livsglede ein berre må ta av seg hatten for.

Den største flausa (er ikkje dét eit fint ord? Det går diverre ofte i gløymeboka til fordel for ordet tabbe, men dette er ei avsporing) eg har hatt når deg gjeld flytting av dyr, har med kalvar å gjera. Dei skulle ikkje bufarast, berre flyttast frå eit heimebeite til eit anna. Eg hadde ingenting med kalvejaget å gjera, men dukka tilfeldigvis opp i motgåande retning, på full fart for å henta ferieposten til nokre kjenningar på kortast mogleg tid.

Bilete av eit lam, nokre gamle løvetannar og ei kløvereng.
Lamungen lengtar nok etter årets bufaring.

Eg veit ikkje heilt kva det er, men noko skjer i uventa situasjonar. Hjernen sluttar å fungera, i alle fall på nokon fornuftig måte. No stod eg altså midt i vegen og mot meg kom to store kalvar i fullt firsprang. Såpass erfaring har eg med dyr, at eg veit at det i slike situasjonar er om å gjera å gjera seg usynleg så fort som råd. Kalvar kan vera vare og skvetne overfor folk, slik at dei anten spring i heilt andre retningar enn den tiltenkte, eller så kan dei verta olme og springa deg ned (ikkje så ofte akkurat det skjer, men ein gong vart eg faktisk stanga ned av ein vêr. Eg var lita (minst i flokken eg gjekk i) og skulle henta posten (noko som altså kan by på problem rett som det er). Vêren lurde seg innpå meg bakfrå og stanga meg rett ned. Sauer er ikkje dumme – han visste korleis han skulle velja ut og nedleggja «bytedyret»).

Begge alternativa ovanfor er slikt ein vil unngå. Så kva gjorde eg då eg plutseleg hamna midt i eit kalvejag? Eg kunne busa på for å få gjort unna ærendet mitt, eller eg kunne kasta meg inn i ei buske og venta til dei hadde passert. Eg valde alternativ nummer tre, eg trekte meg til sides og opp i grøfta, men vart så forfjamsa at eg heldt fram med å lea meg halvvegs framover i liten fart.

Usynleg? Eg?

Kva var det eg trudde? At kalvane skulle oppfatta meg som eit tre som berre seig litt framover? Ingen trussel i det heile . . .

Bonden, som var ein kjenning av meg, hadde gardert seg med hjelpemenn til kalvejaget, så bak kalvane kom det fire(!) mann. Kva kalvane gjorde? Dei sprang i alle retningar, på den måten berre to kalvar kan gjera slikt. Dei fire karane fekk i alle fall trimmen sin den dagen, der dei beina etter. Litt turt kom det frå bonden: «Rønnaug! Du jagar feil veg!». Kva eg gjorde? Strekte ut armane og veiva litt medan eg med svevande stemme sa: «Eg er eit tre…» (dersom eg ikkje sa det, kunne det jo verka forvirrande).

Nei då, eg er jo ikkje gal, så eg såg berre skamfullt ned i bakken og mumla fram ei spak orsaking. I ettertid ser eg meg litt betre føre før eg hentar posten.

Lanskapsbilete av snø i fjellet.
Det vert nok ei lita stund før lamungen kjem på fjellbeitet sitt. Slik ser det ut der i slutten av juni 2015.

Bufaring kjem av ordet «bufar» som eigentleg viser til å flytta frå ein stad til ein annan. For tidlegare var det nett det du gjorde – du flytta folk, eigedelar og fe til støls for heile sommaren. No er det mindre vanleg, og du er nok uansett meir mobil dersom du jobbar som budeie no til dags.

Heilt til slutt

Tusen takk for at du var innom bloggen min i dag! Dersom du likte det du las, er det kjempeflott om du trykkjer på dele- eller likeknappen under, eller om du legg att ein kommentar til meg. Uansett ynskjer eg deg ein strålande dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Ord du saknar, Refleksjonar, Språk

Ord du ikkje visste at du sakna: kassett

Legg att eit innspel

Sjå føre deg eit høgteknologisk opptakssystem. To kassettspelarar ståande på bordet med høgtalarane mot kvarandre, ein finger som er klar til å trykkja på pauseknappen, opptakskassetten klar, tidspresset og kravet om presisjonen enormt. På radioen: «Ti i skuddet». Dagens innlegg handlar om ei av barndomens små gleder.

Det viktigaste for ein røynd opptaksdame var å unngå å få med for mykje av røysta til Vidar Lønn Arnesen, men mest mogleg av musikken. Dersom låta var kort, gjekk dette noko lunde greitt, men det er mange av barndomens heltesongar som eg i seinare tid har oppdaga at er ein god del lengre enn opptaka mine frå «Ti i skuddet». Og sjølv om eg er glad brukar av lydfiler og youtube-videoar i dag, kan dei ikkje heilt måla seg med gleda eg fekk frå opptakskassettane med den karakteristiske skurrelyden i barndomen.

Ei bokhylle full av bøker ute i naturen. Bilete av blant anna Fantomet på Nostalgisk orbok av Petter Schjerven. Kvit løvetann i graset.
Nostalgiske bilete på ei nostalgisk ordbok, ei bokhylle i det fri og ein gamal løvetann.

Eige lydstudio

Eg er altså i det nostalgiske hjørnet i dag. Kassettane er for lengst erstatta av CD-ar og seinare direkteavspelingstenester, men då dei dukka opp på 60-talet var dei svære greier. Kassetten var verkeleg stor på 70- og 80-talet og opptakskassettane fungerte som dagens nedlasting av musikk. Det var om å gjera å fanga ein kul song frå radio, LP eller ein annan kassett, og dersom resultatet vart bra, vart kassetten lånt vekk og kopiert til andre kassettar som hadde endå meir skurrelyd enn det originale opptaket.

Bruksområdet var stort. Ein kunne blant anna laga eigne radioprogram eller høyrespel. Opptaksfunksjonen var enkel, i alle fall i teorien. Ein skulle trykkja på avspelingsknappen (play) og opptaksknappen (rec) på same tid, for så å trykkja på pause når ein ville ha eit opphald i opptaket.

Det same galdt for videokassettar. Desse vart flittig nytta til å ta opp tv-seriar og filmar, som ein seinare kunne ha glede av. Dersom ein skulle filma, trong ein derimot eit videokamera og eigne kassettar som passa til dette. Det hjelpte ikkje å setja videospelaren på opptak for å få til det. Teknologien har hatt ei rivande utvikling og tek nye stormsteg kvar dag.

Nostalgi og magi

Grunnen til at eg kom til å tenkja på kassettar no er at eg har lese i Nostalgisk ordbok av Petter Schjerven. Eg trur slaget er tapt for kassetten, så eg skal ikkje prøva meg på å føra han inn att i dagleglivet til folk, eg veit ikkje heilt om eg ynskjer det heller. Men det er fint å mimra, og om det er mogleg, å høyra på gamle opptak både av musikk og eigne produksjonar. Det er viktig å kjenna på barndomens magi innimellom.

Heilt til slutt

Takk for at du tok turen innom bloggen min i dag! Eg vert glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen, eller legg att ein kommentar til meg under. Elles ynskjer eg deg ein flott dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Ord du saknar, Refleksjonar, Språk

Den raustleiken her i verda kan fylla ein med age

Legg att eit innspel

I dag har eg fått fat i ei synonymordbok som heiter På godt norsk, og som handlar om omsetjingar frå bokmål til nynorsk. For ei lukke!

Eg er generelt sett veldig entusiastisk når det gjeld synonymordbøker, og denne var jo fin. Vanlegvis har eg nytta slike bøker i samanheng med omsetjingar eller når eg skriv engelske tekstar. Men når eg ser kor mykje snodig ein kan finna i slike bøker, er det umogleg å ikkje lura på om eg kan ha gjort nokre bommertar når eg har funne eit flott og imponerande ord som eg aldri har høyrt før, og som kanskje ikkje høyrest så naturleg ut som det eg hadde tenkt at det skulle.

Bilete av eit daudt tre i ein skog, bløming og av ein solnedgang.

Synonym

Eit synonym er eit ord som har same eller liknande tyding som eit anna. Det er der ordet berre har liknande tyding at det kan verta litt komplisert. Raustleiken i overskrifta er eit synonym til hjelpsemda (bm: hjelpsomheten). Fylla ein med age er føreslege i staden for overvelda. Det er jo ganske fint! Og i den rette samanhengen kan det passa godt inn. Helst i ein litt lyrisk tekst.

Litt peiling kan vera greitt å ha

Eit synonym for botemiddel, som finst på både nynorsk og bokmål, er rådgjerder. Ein kan setja inn førebyggjande rådgjerder (eller også åtgjerder) mot sniglar i hagen, til dømes. Ord som kan nyttast i staden for kvit (hvit) er blakk, blass, falma og gusten (blant andre). Ein som har fått eit draugslag er plaga med hekseskot og har vondt i ryggen.

Det er mange flotte ord å velja i, men det er ein liten fordel å ha så noko lunde oversyn over kva dei ulike orda tyder. Eg tvilar på at det hadde slege an om eg sa til nokon at «Du har så fine og gustne tenner!».

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen min i dag! Dersom du likte innlegget, er det strålande om du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar til meg. Finn deg gjerne ei synonymordbok sjølv og leit fram nokre ord du ikkje har nytta på lenge, eller som du kanskje aldri har nytta før. Det er moro! Ynskjer deg elles ein flott dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: På godt norsk av Magne Rommetveit

Kommunikasjon, Språk

Slå eit slag for norsken din!

Legg att eit innspel

Eg er over gjennomsnittet glad i engelsk, noko blant anna utdanninga og yrkjet mitt ber preg av. Eg likar lydane, at skriftspråket deira er så overjordisk langt frå talemålet deira, at det kan nyttast på så mange måtar i så mange land. Ja, at det fungerer som eit lingua franca i mange høve i dag. Det er jo ikkje ei korrekt nemning, sidan eit lingua franca er eit kunstig språk – ei blanding av fleire språk, eit handelsspråk eller eit fellesspråk samansett av språka det dekkjer, men engelsk er dugande som eit fellesspråk i mange situasjonar no til dags.

Det eg ikkje er så oppglødd over er innblandinga av engelske ord i norsk. Ikkje for det, eg gjer det sjølv òg, meir enn eg likar å vedgå, men eg prøver å vera medviten om kva ord eg vel så langt det let seg gjera.

Det er det dagens innlegg skal handla om – ord som snik seg inn i språket mitt, men som eg lett som ein plett kan kvitta meg med dersom eg gjer ein liten innsats.

Bilete av ein raud nellik

Forengelsking og fornorsking

Både gjennom skulegong, vidare utdanning og i arbeidslivet har det kasta ut idear vore ein innfallsvinkel til dei fleste oppgåvene som skal gjennomførast. Påverka av engelsk som eg er har eg ofte sagt (og fleire med meg) «No tek me ein brainstorming». I dei seinare åra har eg gått meir over til å kalla det idémyldring i staden. Sjølve orda gjev for meg om lag like mykje meining, det er ikkje meir logisk å snakka om hjernestorming enn det er å seia idémyldring. Ordet idédugnad kan vera eit meir logisk val, men verkar litt framandt for meg enno.

I Internett-verda snakkar me ofte om den og den linken. Internett er jo bygd opp av slike, og det er dei me nyttar for å finna den informasjonen me leitar etter. Først gjekk eg over til den fornorska versjonen «lenkja», men når eg omset ein tekst i dag, kallar eg det for ei kopling.

Hjørne-kva-for-slag?

Sidan eg er frå Sogndal, kjem me ikkje utanom fotball og alle klisjeane ein støyter på der. Ordet keeper, til dømes, kan lett bytast ut med ordet målvakt. Målmann kan vera litt forvirrande, sidan det også viser til medlemar av Noregs mållag, som er opptekne av nynorsken sin posisjon i landet (det er mogleg at dette berre er ei nemning som me nyttar innbyrdes). Corner kan bytast ut med hjørnespark/kast (det er meir logisk enn å gaula HJØRNE). Nokre har til og med byrja å kalla mål for goal . . . det meiner eg at verkar litt overflødig.

Bilete av blomar og bløming.
Bløming

Random, seier du?

Dersom me vandrar vidare inn i musikken, så har me ord som disk-jockey (DJ), der me heller kan nytta dei fornorska orda platekusk eller plateryttar. Er ikkje det nokre fantastiske alternativ?

Noko anna me ofte snakkar om er business, og merkeleg nok føler me oss meir viktige enn når me snakkar om forretningar, som eigentleg gjev meir meining om du er norsk. Det er rart med det. Me snakkar også om commitment når me skal binda oss til noko. Eller fastfood i staden for snøggmat. Feedback i staden for tilbakemelding. Finish når me meiner sluttspurt (eller finpuss). Du snakkar om at noko er fair når du meiner rimeleg. Random når du meiner noko er tilfeldig. Lista er lang. Om du er interessert i fleire slike døme, og å verta meir medviten på språket du nyttar kan du gå inn på Språkrådet sine sider på denne koplinga.

Heilt til slutt

For min eigen del, tykkjer eg det er viktig å vera medviten om kva ord eg nyttar og kvar dei kjem frå. Eg vert litt engsteleg dei gongene eg nyttar engelske ord fordi eg ikkje kjem på det norske i farten, og det skjer. No kan eg skulda på at eg jobbar med omsetjing til dagen, men eg trur ikkje det berre er det som spelar inn. Det er kanskje heller slik at eg vert særs merksam på at engelsken snik seg såpass inn daglegtala fordi jobben min handlar om å finna gode norske alternativ.

Tenk på det sjølv, kanskje kjem du på nokre ord som du nyttar vel ofte, og som du kan byta ut med norsk i framtida. Skriv gjerne ein kommentar under her, dersom du ynskjer å dela det. Elles er eg takksam for at du tok turen innom bloggen i dag, og vert veldig glad om du trykkjer på like- eller deleknappen under. Elles ynskjer eg deg ein flott dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Refleksjonar, Språk, Tradisjonar

Avlange, flate, tunne plankar

Legg att eit innspel

No er det ei stund sidan sist innlegg. Opphaldet var ikkje planlagt, men somme tider vert det slik. Dagens innlegg handlar om ski. Mest fordi det er vår og eg er byrja å venta på neste sesong i fjellet, med varme dagar og fjellvatn.

Ski er jo noko dei fleste som har vokse opp i Noreg har eit forhold til. Sjølv hadde eg ein beste som var veldig glad i ski og som gjekk på treskiene sine til han var over åtti. Diverre går ikkje alltid skidugleik i arv, men ski har alltid vore ein del av vinterhalvåret for min del. Og sjølv om det skortar noko på dugleiken på plankane, så prøver eg, og det får vera det viktigaste. Moro er det i alle fall!

Ulike bilete av snølandskap
Bilete frå helgas High Camp på Turtagrø i Jotunheimen.
Ulike bilete av snølandskap og skispor.
Desse bileta er frå skiturar i Sogndalsdalen.

Ordet kjem frå det norrøne ordet «skið», som tyder «kløyvd ved(stykke)». På walisisk heiter det sgi, på spansk esqui og på italiensk sci. Ganske likt over heile fjøla, altså.

Sjølv om me i Noreg gjerne føler ein viss eigarskap til skiene, er det funne eldre restar etter ski både i Sverige, Finland og Russland. I Sverige, faktisk, det er noko å tenkja på. Det er òg funne holemåleri av jakt på ski i Kina. Truleg har ski vore eit framkomstmiddel i 10 000–20 000 år, men dei eldste som er funne i Noreg er om lag 5 000 år gamle, og er frå Nordland.

Noko eg tykkjer er litt interessant er at fram til 1700-talet var det vanleg å nytta ei ski på om lag tre meter saman med noko som vart kalla andoren, som måla om lag to meter. Den lange skia vart nytta til å gli på, medan andoren, som var kledd i skinn, vart nytta til å sparka ifrå med. Eg kan ikkje anna enn å undra meg over korleis det må ha vore å styra noko slikt. Anten må dei som nytta dei ha vore usannsynleg dyktige på plankane, eller så er det mogleg at eg hadde følt meg elegant i den flokken …

Takk for at du var innom bloggen min i dag! Eg set stor pris på besøk! Håpar innlegget var til nytte og inspirasjon for deg. Eg vert veldig glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under her, eller legg att ein kommentar til meg! Uansett ynskjer eg deg ein fortreffeleg dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelder: Wikipedia og Norsk etymologisk ordbok av Yann de Caprona

Kommunikasjon, Ord du saknar, Språk

Ord du ikkje visste at du sakna – føremiddagsmat

3 innspel

Eit ord eg gjerne skulle ha gjeninnført i det norske språket er «føremiddagsmat». Det er eit ord dei fleste har høyrt  og som mesteparten veit kva tyder (det seier seg vel eigentleg sjølv), men det har i dei seinare åra måtta vika plass for det engelske ordet «lunch». 

Midt på dagen

Rett nok har me fornorska det til «lunsj» eller «lønsj». Det er litt usikkert kva som er opphavet til dette ordet, men det kan stamma frå det mellomengelske «noneschench», som byggjer på «none» frå latinske «nona hora», som tyder den niande timen (ni timar etter den første timen i 3-4-tida etter dei gamle klosterreglane), og «schench», som tyder «skjenke». Altså eit måltid midt på dagen.

Egg, brød, bok, te og grønsaker, delt i fire bilete. Ein katt og ei fargerik leiketøyslarve er med.
Føremiddagsmat – husets katt og larva som aldri vert mett (frå Samlingsboksen) er med på måltidet.

Mellommåltid

Føremiddagsmat var nok opprinneleg eit mellommåltid mellom frukosten og middagen, og etter gamalt vart han nok innteken ganske tidleg på dagen.

Då eg gjekk på skulen, kalla me alltid maten me inntok der for føremiddagsmat. Det var jo som regel snakk om nokre brøskiver eller kjeks innpakka i ein matboks eller matpapir og ein tilhøyrande termos eller flaske.

Dei særs få gongene eg hadde gløymt å teke med meg maten er vel dei eg minnast best. Det verste var ikkje å gå utan mat, men at alle visste om det. Noko så flautt . . . Eg trur ikkje det hadde vore like pinleg om det hadde skjedd meg i dag.

Matpause

På dei fleste arbeidsplassane snakkar ein vel om lunsjpause i dag, sjølv om det enno finst dei som kallar det middagspause. Etter gamal bondeskikk vart jo middagen innteken seinast klokka tolv på dagen, noko som ikkje er så rart sidan dagane ofte byrja før klokka fem om morgonen.

Eg slår med dette eit slag for å gjeninnføra ordet «føremiddagsmat» i det daglege språket vårt. Det er lett forståeleg og litt retro, og det passar betre når me omtalar matpakka vår enn det «lunsj» gjer. Det er i alle fall mi meining.

Heilt til slutt

Takk for at du tok turen innom bloggen i dag! Det er supert om du trykkjer på like- eller deleknappen under dersom du likte innlegget. Eller om du legg att ein kommentar til meg. Elles ynskjer eg deg ein strålande dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: Norsk etymologisk ordbok – Yann De Caprona

Kommunikasjon, Refleksjonar, Språk

Rosina i pølsa

Legg att eit innspel

Faste uttrykk har ofte opphavet sitt som eit språkleg bilete. Me nyttar noko handgripeleg frå kvardagslivet som ein metafor for noko større i livet. Etter ei stund set desse bileta seg fast i språket som ein klisjé eller som eit fast uttrykk. Etter ei tid er dei såpass inngrodde i språket at me ikkje lenger hugsar kvar dei kom ifrå.

Sidan me ikkje lenger hugsar kvar dei kom ifrå, er det ofte slik at tydinga av uttrykka endrar seg utan at me eigentleg forstår kva som skjer. Me veit berre nesten kva dei tyder, så me let det passera. På den måten får me faste uttrykk som ikkje alltid gjev så mykje meining. Dette har eg teke føre meg tidlegare her.

Bilete av eit vinterlandskap. Tre og ei elv.

Ei rosin?

Rosina i pølsa er eit døme på akkurat dette. Alle skjønar me at når nokon snakkar om rosina i pølsa, så meiner dei eit høgdepunkt. Noko eg sjølv har stussa over er den bokstavlege tydinga av ei rosin i pølsa. No er ikkje eg særleg glad i pølser i utgangspunktet, men eg er ikkje sikker på om eg hadde tykt det var noka gledeleg overrasking om det plutseleg dukka opp ei rosin inni der.

Mikroskopiske endringar

Det er likevel det det er snakk om – ei rosin som tradisjonelt vart putta inn i slutten av dei heimelaga pølsene som ei lita overrasking – ein ekstra god smak heilt på slutten. Då er ikkje dette det beste dømet på faste uttrykk som endrar tyding, meiner du kanskje. Det er heilt sant, men det som er interessant, slik eg ser det, er at tydinga av uttrykket endrar seg etter kvart som samfunnet endrar seg. Me snakkar ikkje lenger om rosina i pølsa berre som eit «gledeleg endepunkt». No til dags kan rosina eigentleg koma kva tid som helst i den biletlege pølseetinga. Det er desse mikroskopiske endringane som til slutt fører til at me får uforståelege faste uttrykk.

Sidan me i samfunnet i dag, i stor grad, er meir opptekne av høgdepunkta enn av kvardagen, tilpassar me språket etter det.

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen min i dag – stor stas! Legg gjerne att ein kommentar til meg under, eller trykk på like- eller deleknappen dersom du likte innlegget. Då vert eg veldig glad!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Ord du saknar, Refleksjonar, Språk

Ord du ikkje visste at du sakna – fysak

Legg att eit innspel

I bloggen i dag skal me sjå på ord att. Det hender at me kjem på ord me ikkje har nytta på lenge, og som me har gløymt at me saknar. Tidlegare har eg teke føre meg apal og klopp, i dag skal me sjå på ordet fysak.

Ikkje at fysak er eit uvanleg ord i norsk daglegtale i dag, i alle fall ikkje om du har ei tilknyting til skulekvardagen, men då vert ordet ofte skrive med store bokstavar , og er ei forkorting for fysisk aktivitet.

Bilete av gras med rim på og eit vatn med is på.

Same ordet – ulike meiningar

Fysak, i den samanhengen som me skal sjå på no, har ingenting med fysisk aktivitet å gjera, og er litt meir uvanleg i dag enn det var tidlegare.

Fysak er ei litt negativ nemning for «fyr» eller «kar». Ein fysak er ein litt klossete fyr, og det mest vanlege er å nytta ordet i omtale av personen, ikkje direkte til vedkomande. Ofte er det nytta på ein litt fleipete måte som til dømes «Kvar er han fysaken?». Eg ville då ha tolka det som «Kvar er han typen/tullebukken?». Det varierer etter samanhengen kor negativt lada ordet eigentleg er, men det er ikkje ein udelt positiv ting å kalla nokon.

Ein eigen kontakt?

Då eg søkte litt rundt på nettet etter bruken av ordet fysak i dag, dukka det opp setningar som «Bli fysak-kontakt ved skolen vår» … Hmmm, fristande… «Vi er en fysak-kommune» … Ja vel … Takk for informasjonen, greitt å vita på førehand!

Heilt til slutt

Språket er i konstant endring, men det er kjekt å trekkja fram dei orda me ikkje nyttar så mykje lenger. Dersom du har nokre forslag til slike ord sjølv, er det supert om du legg att ein kommentar nedanfor. Elles vert eg veldig glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, dersom du sette pris på innlegget.

Eg ynskjer deg ein flott dag vidare, det er kjekt at du var innom bloggen i dag!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug