Månadsarki: februar 2015

Skrivereglar, Språk

Bøying av hokjønnssubstantiv

Legg att eit innspel

Det er grammatikkdag i dag på bloggen. For ei tid attende skreiv eg eit innlegg om bøying av hankjønnssubstantiv (som du finn her). I dag skal me sjå på bøying av hokjønnssubstantiv.

Som nemnt tidlegare finst det fire former ein kan bøya eit substantiv i – eintal – ubunden/ubestemd, eintal – bunden/bestemd, fleirtal – ubunden/ubestemd og fleirtal – bunden/bestemd.

Dei vanlege

Eit hokjønnssubstantiv vil vanlegvis oppføra seg på denne måten når det vert bøyd:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Katte                          Katta                                  Katter                    Kattene

 Ver merksam på at ordet kan bøyast som hankjønn òg, då som katt.

Dette kan du prøva med fleire ord som t.d. sak, dame, veske, kone osv.

Bilete av eit solgløtt som speglar seg i fjorden, bilete av nokre kongler på isen og av ein pus som nyttar sjakkbrettet som hovudpute.
Ei sol, ei kongle og ei katte.

-ing-orda

Men alle hokjønnssubstantiv oppfører seg ikkje slik. Me har blant anna nokre hokjønnsord som endar på –ing, og dei oppfører seg annleis:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Rundkøyring           Rundkøyringa      Rundkøyringar   Rundkøyringane

 

Prøv sjølv med ord som opning, melding, dronning osv. Du vil sjå at desse får endingane –ar og-ane i fleirtal.

 Dei valfrie

For å gjera det endå meir innvikla, finst det hokjønnsord med valfrie endingar i fleirtal:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Elv                             Elva                           Elvar/er                       Elvane/ene

 

Andre døme på slike ord er helg, myr, reim, merr osv.

Dei du bør pugga

Til slutt har me tre hokjønnsord som du bør leggja merke til og læra deg. Elles er det veldig lett å bøya desse feil i ubunden fleirtalsform. Desse tre substantiva er:

Eint., ubun.                 Eint., bun.                   Fl.t., ubun.                   Fl.t., bun.

Mor                             Mora                           Mødrer                       Mødrene

Syster                        Systera                         Systrer                     Systrene

Dotter                       Dottera                        Døtrer                       Døtrene

 

Desse tre strevar eg med sjølv. Eg har alltid lyst til å kutta ut r-en på slutten av ubunden form fleirtal.

 Heilt til slutt

Eg håpar du fekk nytte av dagens innlegg! Veldig koseleg at du er innom bloggen! Dersom du sette pris på innlegget, er det supert om du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar til meg. Eg vert veldig glad!

Elles ynskjer eg deg ein fantastisk flott dag vidare!

Me snakkast!

 

Klem,

Rønnaug

 

Kommunikasjon, Språk

Å vera Harry eller Doris

Legg att eit innspel

Språket vårt er oppbygd av så mange faste uttrykk at me ofte gløymer kvar desse uttrykka stammar frå. Veit du til dømes kvifor me tidvis kallar kvarandre «harry»?

Bilete av ein raud kopp fylt med kaffi.
Frå første utekaffien i februar i fjor.

Harry eller Andreas?

«Det er harry å ha den veska der!» «Det er harry å køyra rundt i ein slik bil!» Me forstår jo kva som er meint. Kanskje ikkje fordi me skjønar uttrykket, men me har etter litt trening lært å forstå det utifrå samanhengen. Men veit du eigentleg kvar det stammar frå? Kvifor me her i Noreg går rundt og kallar kvarandre for eit gutenamn når me skal påpeika at stilen ikkje er tipptopp moderne?

Ein skulle jo tru at bakgrunnen var noko meir fiffig enn det han faktisk er. Ein kunne jo ha eit håp om at harry var ei hue eller eit par sko som etter ei tid som glamorøs landeplage fann seg sjølv lengst bak i skåpet i skammens hjørne, eller noko slikt. Men «harry» viser faktisk ikkje til noko meir spenstig enn til det engelske gutenamnet Harry. Så det gjev eigentleg ikkje meir meining å kalla kvarandre «harry» enn det ville ha gjort å kalla kvarandre til dømes Andreas.

Ungdom, overklasse og Oslo

Uttrykket har ikkje ein gong røter i ein levande kar som heitte Harry og som var utdatert frå vogge til grav, det er nok meir generelt enn som så. Det stammar frå overklasseungdomen i Oslo tidleg på 1900-talet, og var noko dei kalla folk frå arbeidarklassa. Kvifor? Fordi Harry var eit populært namn blant arbeidarklassa på denne tida.

På 60-talet vart uttrykket nytta om rånarar med sleik, og no godt hundre år etter at det først dukka opp, er uttrykket like levande som tidlegare. Det kvinnelege motstykket til «harry» skal visst vera å vera «doris».

Heilt til slutt

Takk for at du tok deg tid til å lesa innlegget mitt i dag! Veldig koseleg at du er innom. Dersom du likte det du las, vert eg veldig glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under. Eller legg att ein kommentar til meg. Elles ynskjer eg deg ein strålande dag vidare!

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kjelde: Prikken over i-en og andre uttrykk av Kjell Ivar Vannebo

Refleksjonar

Å setja seg mål i livet

Legg att eit innspel

På nyåret set me oss ofte mål for kva me skal oppnå det neste året. Eg har valt å venta til no med å setja meg mål. Det var viktig å føla litt på året før eg staka ut kursen.

Så kva er viktig når ein skal setja seg mål? Det viktigaste for meg er at eg trur på målet eg set meg. At eg greier å sjå føre meg at eg kan gjennomføra det.

Bilete av eit tresmykke og eit armband med visdomsord på. Bilete av strikketøy og ei notatbok med mål for 2015
Det viktigaste er å setja seg mål ein trur på, eller, sagt på ein annan måte, tru på måla ein set seg.

Eit gladare 2014

Eit av måla mine for fjoråret var rett og slett å vera meir glad. Ikkje at eg ikkje var glad i 2013, men eg ville vera meir glad i 2014. For å oppnå målet, las eg stablar med bøker, eg høyrde på cd-ar med Tony Robbins og andre utviklingsguruar. Eg tok helgekurs og nettkurs i sjølvutvikling, og høyrde på lydfiler om å snu tankesettet. Felles for alle desse kjeldene var at dei peika på at dersom det skal skje ei endring, så skjer ho med deg. Du må ta val kvar dag for å oppnå målet ditt. For min del, var dette å velja å vera glad, sjølv dei dagane eg kjeda meg, eller var lei meg for noko.

Tankespinn

Noko som verkar heilt klart er at dersom du skal nå målet ditt, kan du ikkje høyra etter ein kvar tanke som dumpar ned i hovudet ditt, du må velja ut tankane du vil høyra på. Det er veldig frigjerande når ein oppdagar dette – ein tanke vert ikkje sann berre fordi du tenkjer han. Han vert derimot sann når du trur på han…

Reisa må vera viktigast

Noko anna som er viktig når ein set seg mål er at det å jobba med målet er viktigare enn sjølve resultatet. I 2014 hadde eg som mål å starta min eigen blogg. I hovudet mitt var dette skumle saker. Skriva ting og leggja det ut slik at heile verda kan sjå det. For meg har det å jobba med bloggen ein eigenverdi. Eg får gjera noko eg tykkjer er kjempemoro – å skriva. Eg får forska i ulike tema, og eg kan vera akkurat så mykje språknerd eg berre har lyst. Bloggen er eit marknadsføringstiltak for føretaket Helvik tekst, men han har også ein verdi utanom det. Han er ein leikeplass for meg – han er eit gjeremål som gjer meg glad. Noko eg gjer fordi eg har lyst.

Bilete av solnedgang. Bilete av ei tekanne og ei bok.
Korleis vil du at livet ditt skal vera?

Her og no

På den måten har bloggen vore nyttig for meg frå dag ein. Dette er også noko ein lyt tenkja på når ein skal setja seg mål. Kva får eg ut av å jobba mot målet mitt her og no? Di fleire gode argument og delmål du finn her, di enklare er det å gjennomføra arbeidet som må til for å nå målet. Dersom målet ditt til dømes er å ta av fem kg, eller verta sprekare, kan det vera lurt å finna aktivitetar du likar å gjera, eller tenkja at «Dersom eg ikkje kjøper meg ein is no, kan eg spara 25 kroner». «Dersom eg ikkje hadde vore ute og gått tur no, hadde eg gått glipp av den solnedgangen».

Mykje handlar om system. Om å tenkja gjennom på førehand kva tiltak ein må setja inn på vegen for å greia å nå fram.

Visjon og måloppnåing

Eg veit ikkje kva du har tenkt å gjera i dag, men eg skal setja meg ned og laga meg nye mål for dette året. Det første eg skal gjera er å laga ein mest mogleg detaljert, tydeleg og levande visjon, deretter skal han setjast i system.

Kort summert var 2014 eit år med ganske høg måloppnåing på fokusområda, så no er det på tide å finna seg nye fokusområde for så å tru på måla sine. Lukka til med dine mål for året! Om du ikkje har tenkt på det enno, er i dag ein like god dag som i morgo!

Heilt til slutt

Tusen takk for at du var innom bloggen min i dag! Kjekt å sjå deg! Eg vert veldig glad for kommentarar eller for at du trykkjer på like- eller deleknappen under.

 

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug

Kommunikasjon, Skrivetips, Språk

Eit ord er eit ord . . . eller?

Legg att eit innspel

Når ein jobbar med ord på dagleg basis, slik eg gjer, er det ikkje til å unngå at ein vert litt opptekne av ord og dei ulike tydingane dei har. Har du tenkt over kva ord du nyttar? Kan det vera at du nyttar ulike ord for nett same tingen?

 

Mark Twain har sagt det så fint:

Skilnaden mellom det rette ordet og ordet som er nesten rett er den same som skilnaden mellom eld og ei eldfluge.

Vel å merka er dette mi omsetjing, Twain nytta orda lightning og lightning bug.

Bilete av ein solnedgang, fjell som speglar seg i fjorden og eit stupetårn.
Sogndal på denne tida av året.

Dei små og store skilnadane

Som omsetjar støyter ein stadig på ord som kan skapa litt hovudbry. Du får ikkje dei same assosiasjonane til ordet «vom» som til ordet «mage». Og kva med ordet «magesekk»? Du får heller ikkje dei same assosiasjonane til ordet «elska» som det «å vera glad i». Når me skriv, hender det ofte at me kan vera meir nøyaktige i ordvala våre. Får du sagt akkurat det du ville seia? Er det mogleg at du kan velja eit anna ord som passar betre til akkurat det du vil seia?

Uforståelege brukarrettleiingar

Eg reknar med at eg ikkje er den einaste som tidvis har rive meg i håret over uforståelege brukarrettleiingar når eg skal prøva å få eit produkt til å fungera. Ofte er dette fordi omsetjaren har nytta feil ord, og den opprinnelege meininga forsvann i prosessen.

Forståeleg, uforståeleg eller direkte feil

Ein av gjengongarane eg ler litt av når eg omset er ordet «avhending». Plar du å avhenda noko? Er det eit ord du nyttar i daglegtale? Det er i alle fall ikkje eit ord eg vanlegvis støyter på utanom i brukarrettleiingar. Eg har ofte fundert på korleis dette fenomenet oppstod. Kven var det som tenkte at «Hmm, avhending er eit godt, norsk ord, mykje meir presist enn å nytta det daglegdagse ordet kasting.»

Å avhenda er eit presist uttrykk når det er snakk om å kvitta seg med (selja unna) verdipapir. Det er eit fullstendig feil ord å nytta når det er snakk om kassering av elektronisk utstyr og liknande.

Komisk

Det finst eit utal slike døme, så eg skal ikkje gå nærare inn på fleire, men kanskje du har kome på nokre ord sjølv? Det kan vera ganske komisk når ord hamnar i feil samanheng.

Heilt til slutt

Takk for at du var innom bloggen min i dag! Veldig kjekt med besøk! Dersom du likte innlegget, vert eg veldig glad dersom du trykkjer på like- eller deleknappen under, eller legg att ein kommentar. Elles ynskjer eg deg ein framleis god dag!

 

Me snakkast!

Klem,

Rønnaug